Baxtiyor mengliyev

Mustaqil o‘zlashtirish uchun 
Fonetik hazil 
Tilning tilsimoti – Haqning qudrati, 
Undagi har unsur hikmatga ega. 
Har bitta birlikka vazifa tayin, 
Istalgan vosita qiymatga ega. 
Bilsangiz, unlilar tizimchasida 
Oltovlon birlashgan bir vujud erur. 
Ortiq yo kam degan kalom yo‘q bunda, 
Haqiqat amri-la u mavjud erur. 
Har bitta unlida ikki belgi bor, 
Juftlik tamoyili ularga tandir. 
95

---

Baqamti yashaydi zotiy belgilar, 
Bir unli u juftga ayni vatandir. 
Lablangan har birlik lablanmagandan 
Farq qilib turadi o‘z borlig‘ida. 
Quyimi, o‘rtami yoki yuqori –  
Faqat qo‘sh belgi bor til yorlig‘ida. 
Ikki va uch belgi ko‘paytmasidan 
Unlilar miqdori tayin bo‘lgandir. 
Belgilarning soni o‘zgarsa, balki, 
Miqdor saqlanishi qiyin bo‘lgandir. 
Mantiqiy mushohada uchun 
1.Ertakda yalmog‘iz bilan supurgi bir paytda paydo bo‘lib qoldi 
deylik. Bu bir fonetik pozitsiyaga o‘xshaydimi yoki ikkitaga? Nutq 
tovushlari asosida dalillang. 
2.Unisi so‘zidagi [n], [i], [s] tovushlari [u] olmoshiga 
tegishlimi yoki [–i] egalik shakliga? Asoslang. 
Ma’lum bo‘ladiki, o‘zbek tilida unli fonemalar bir belgi asosida 
uch (tor, o‘rta, keng) va ikki a’zoli ziddiyatni (lablangan, 
lablanmagan), ikki belgi («tilning ko‘tarilish darajasi» va 
“lablanganlik-lablanmaganlik”) asosida olti a’zoli ziddiyatni hosil 
qiladi.
 
Savol va topshiriqlar 
1.Fonetika va fonologiyaning farqlanish asosi haqida gapiring. 
2.Fonologiyaning o‘rganish obyekti nima? 
3.Fonologik paradigma deganda nimani tushunasiz? 
4.Fonologik ziddiyat va uning turlari haqida gapiring. 
5.Fonologik ziddiyatda kuchli pozitsiya nima? 
6. Fonologik ziddiyatda kuchsiz pozitsiya nima?