Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

2.2. Ishqalanish nazariyalari. 
Ishqalanish tabiatini tushuntirish uchun olimlar tomonidan bir necha gipoteza va 
nazariy asoslar taklif etiladi. 
Ishqalanishning mexanik nazariyasi asosida tutash sirtlar harakatlanganda 
yuzaga keluvchi elementar notekisliklarning mexanik o’zaro ta‘sirlarini tadqiqot 
qilish yotadi. 
Fransiyalik olim Amonton (1766 y) tajribalar asosida ishqalanish kuchi (F) ni 
yuk og’irligi (N) ga mutanosibligi va uning jismlarning urinish yuzi o’lchamiga 
bog’lik emasligini aniqladi. 
 
F = f * N , 
bu yerda F – ishqalanish kuchi; 
f – ishqalanish koeffitsiyenti; 
 N – me‘yoridagi yuklanish, 
Н. 
SH.O.Kulon o’tkazgan izlanishlar (1785 y) natijasi ishqalanishning Mexanik 
nazariyasini ta‘riflashga imkon berdi: 

---

10 
Ishqalanish kuchi me‘yoridagi kuchga mutanosib bo’lib, u jismlarning o’zaro 
to’tashuvchi sirtlari o’lchamiga va nisbiy haraqatig’a bog’liq bo’lmay, ishqalanuvchi 
materiallarning xossalariga hamda sirtlarning holatiga (ahvoliga) bog’liq bo’ladi.
Sirtlarning o’zaro yopishib qolishini hisobga olgan holda, ishqalanish kuchini 
aniqlash uchun Sh.O.Kulon quyidagi formulani taklif etgan: 
 
F = A + f * N, 
 
bu yorda
А – sirtlarning ilashib qolishiga bo’ladigan qarshilikni
hisobga oluvchi kattalik. 
Ishqalanishning Molekulyar nazariyasi ishqalanish hodisasini sirtlar o’rtasida 
yuzaga keluvchi Molekulyar o’zaro ta‘sir kuchlaridan kelib chiqib tushuntiradi. 
Belorus olimi B.V.Deryagin (1934y) bu nazariyani to’liq rivojlantirib, ishqalanish 
kuchini aniqlash uchun quyidagi formulani taklif etdi: 
F = f * S(P
o
 + P) , 
bu yorda S – haqiqiy to’tashuv yuzasi, m