Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

2
;
Р
о
–Molekulyar o’zaro ta‘sirlashuv solishtirma kuchi, N/m
2
; 
 
Р – solishtirma bosim, N/m
2
. 
Molekulyar nazariyasi ayrim kamchiliklarga ega. U ishqalanuvchi sirtlarning 
Mexanik shikastlanishlarini, g’adir-budirliklarning bir-biriga botib kirishi hamda 
ilashib qolishini tushuntirmaydi. 
Ishqalanishning Molekulyar–Mexanik nazariyasi ishqalanish ikki yoqlama 
tabiatga ega bo’lib, sirtdagi ayrim chiqiqlarning bir-biriga botib kirishi bilan ham, 
ikki jismning Molekulyar tortishish kuchlari bilan ham bog’liq, degan taxminga 
asoslanadi. Bu nazariya (1946 y) prof. I.F.Kragelskiy tomonidan ishlab chiqilgan.
Ishqalanish kuchini aniqlash uchun I.V.Kragelskiy quyidagi ifodadan foydalanishni 
taklif etgan:
 
F = F
mex 
+ F
mol
= 
∝ * S+β*P, 
bu yorda F
mex 
- Mexanik ishqalanish kuchining tashkil
youvchisi, N; 
F
mol 
- Molekulyar ishqalanish kuchining tashkil
youvchisi, N; 
Р  - solishtirma qarshilik, N/m
2
; 
∝, β - tajriba yordamida aniqlanadigan koeffitsiyontlar. 
Ishqalanishning energetik nazariyasi xam mavjud bo’lib, u ishqalanish tabiati va 
ishqalanishda sodir bo’ladigan jarayonlar kuchlar qonunlariga emas, balki quvvat 
(energetik) qonunlariga va ularning bir turdan ikkinchi turga aylanishi qonunlariga 
bo’ysunishi zarur deb tushuntiradi. 
Dumalashdagi ishqalanish kuchini aniqlash uchun Sh.O.Kulon quyidagi 
formulani taklif etgan: 

---

11 
 
F
K
= K* 
R
N
 
 
bu yorda