Berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik univеrsitеti “elektrenergetikasí” kafеdrasí

12.1. Metrologiya tarawínda nízamlastíríwshí Xalqaralíq shólkem (MOZM)

Xalqaralíq mashtabda metrologiya tarawínda nízamlastíríwshí xalqaralíq shólkem de bar. Oní qisqartílǵan halda MOZM (Mеjdunarodnaya organizatsiya zakonodatеlьnoy metrologii) dep ataladí. Bul shólkemníń tiykarǵí maqseti - mámleket metrologiyalíq xizmetlerin hám basqa milliy muassasalarníń iskerliklarini xalqaralíq mashtabda muwapíqlastíríw bolíp esaplanadí.

MOZM iskerliginiń tiykarǵí baǵdarlarí tómendegilerdan ibarat:
- MOZMga aǵza bolǵan mámleketler ushín ólshew qurallaríníń metodikalíq normativ metrologiyalíq qásiyetleriníń birligin belgilew;
- qiyaslaw úskenelerini, salístíríw usíllarín, etalonlardín tekseriw hám attеstatsiyalawín, úlgi hám isshi ólshew asbaplarín uyǵínlastíríw;
- xalqaralíq kólemde birdeylestirilgen ólshew birliklerin mámleketlerde qollaníwín támiynlew;
- metrologiyalíq xizmetlerdiń eń qolay formalarín islep shíǵíw hám olardí engiziw boyínsha mámleket kórsetpeleridíń birligin támiynlew;
- rawajlaníp atírǵan mámleketlerde metrologiyalíq jumíslardí tamiynlew hám olardí zárúr texnikalíq qurílmalarí menen támiynlewde ilimiy-texnikalíq járdemlesiw;
- metrologiya tarawínda túrli dárejelarda kadrlar tayarlawdíń bir ǵana nízam-qaǵiydalarín belgilew.
MOZM níń Joqarí basshí idorasí metrologiyadan nízam shíǵaríwshí Xalqaralíq konfеrеntsiyasí esaplaníp, ol hár tórt jílda bir marta shaqíríladí. Konfеrеntsiya shólkemníń maqset hám waziypalarín bеlgileydi, isshi idaralaríníń lektsiyalarín tastíyíqlaydí, byudjеt máselelerin dodalaydí. MOZM níń rásmiy tili - frantsuz tili.

12.2. Respublikada ólshewler birligin támiynlew boyínsha múnisebetlerdi huqíqiy tártipge salíw tarawínda húkimet qararlarí

Respublikamízda joqarí mámleket hákimyatídalolatnamalarí bolíp Joqarí Majlis tárepinen qabíl qílínatuǵín nízamlar esaplanadí. Respublikamízdíń tiykarǵí nizamí – Ózbekstan Respublikasí Konstitutsiyasí. Ózaldína tarawlarda nízamlar kompleksi kodeksler dep ataladí. Miynet haqqíndaǵí nízamlar kodeksi, jinayat kodeksi hám basqalar. Nízamlí metrologiyaníń tiykarǵí dalolatnamalarínan biri bolíp sapasíz, standartlarǵa yamasa texnikalíq shártlerge muwapíq emes ónimdi qayta–qayta yamasa úlken ólshemde islep shíǵaríw ushín jinayíy jazaní kózde tutiwshí jinayat kodeksiníń muwapíq statiya esaplanadí.

Metrologiya boyínsha nízamlí dalolatnamalar bolíp húkimet qararlarí esaplanadí. Olardan birinshisi 1918 jílda “Ólshewler hám awírlíqlar xalqaralíq metrikalíq sistemasín engiziw haqqíndaǵí” dekret bolǵan. 14.01.1941 jílda “Mámleket qiyaslawí hám tamǵalaníwí májbúriy bolǵan tekseriw ólshew asbaplarí hám ólshewler haqqíndaǵí”qarar shíqtí. 1983 jílda nízamlí metrologiya tarawínda húkimettiń “Mámlekette ólshewler birligin támiynlew haqqíndaǵí”eń áhmiyetli qararí qabíl qílíndí.
Ózbekstan Respublikasí Prezidenti janíndaǵí Ministrler Kabineti 1992 jíl 29 aprelde 211 – sanlí “Ózbekstan Respublikasí standartlar, metrologiyalíq qaǵiydalar hám ólshew qurílmalarí ústinen mámleket qadaǵalawí haqqíndaǵí nízamdí tastíyíqlaw haqqíndaǵí” qarardí baspadan shíǵardí, bunda Ózbekstan respublikasínda standartlar hám ólshew qurílmalarí ústinen mámleket qadaǵalawíníń tiykarǵí waziypasí, mekemelik boysíníwí hám múlk formasínnan qattiy nazer ministrlikler, idaralar, kárxanalar hám túrli shólkemler menen támiynlew ekenligin kózde tutadí.
1993 jíl 2 martta Ózbekstan Respublikasí Prezidenti janíndaǵí Ministrler Kabineti tárepinen “Ózbekstan respublikasínda standartlastíríw boyínsha jumíslardí shólkemlestiriw haqqíndaǵí” 93-sanlí qarar qabíl qílíndí. Ózbekstan Respublikasí gárezsizligi járiyalaníwí múnásibeti menen, respublikada standartlastíríw, metrologiya hám sertifikatlastíríw milliy sistemasín jaratíwdíń tiykarlarí quríldí.
Usí múnásibet menen aldínǵí Davstandarttíń respublika aymaǵínda jaylasqan shólkemleri bazasínda Ózbekstan mámleketlik standartlastíríw, metrologiya hám sertifikatlastíríw orayí (Ózdavstandart) shólkemlestirildi.
Bul qararda respublika aymaǵínda standartlastíríw obektlerine qoyílatuǵín talaplardí aníqlawshí normativ hújjetler klasí aldínnan kelisip alínadí, soníń menen Ózbekstan respublikasí standartlastíríw mámleket sistemasíníń tiykarǵí printsipleri hám Ózbekstan mámleketlik standartlastíríw, metrologiya hám sertifikatlastíríw orayí haqqíndaǵí nízam tastíyíqlandí.
1993 jíl dekabrde Ózbekstan Respublikasí Joqarí Majlisi tárepinen respublikada metrologiya boyínsha iskerlik Mámleket basqaríwín tártipge salíwshí “Metrologiya haqqíndaǵí”Ózbekstan Respublikasí Nizamí qabíl qílíndí.
2002 jílda Ózbekstan Respublikasí Prezidenti janíndaǵí Ministrler Kabineti tárepinen “Standartlastíríw, metrologiya hám ónim hám xizmetlerin sertifikatlastíríwdí jedellestiriw boyínsha shara-ilajlar haqqíndaǵí” 342-sanlí qarar qabíl qílíndí. Bul qararda Ózbekstan Respublikasí Ministrler Kabineti janíndaǵí Ózbekstan mámleketlik standartlastíríw, metrologiya hám sertifikatlastíríw orayí (Ózdavstandart) ni Ózbekstan standartlastíríw, metrologiya hám sеrtifikatlastíríw agentligi (“Ózstandart” agentligi)ga aylandíríw qararí qabíl qílíndí.