Berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik univеrsitеti “elektrenergetikasí” kafеdrasí

12.3 Tarmaqlar aralíq qollanílatuǵín normativ dalolatnamalar

Metrologiyada kelisim boyínsha belgilenetuǵín pritsipial nízamlardíń úlken muǵdardaǵí barlíǵí oní basqa tábiyiy pánlerden ajratíp turadí. Bunday nízamlarǵa tómendegiler kiredi:

- tiykarǵí fizikalíq shamalardí tańlaw;
- reper toshkalardí tańlaw hám tiykarǵí birlikler ólshemlerin belgilew;
- tuwíndí birliklerdi dúziw qaǵiydalarí;
- birlikler ólshemi haqqínda xabarlardí sáwlelendiriw hám uzatíw usílí;
- formalandíríw qaǵiydalarí hám birlikler sistemalarín tańlaw;
- ólshew qurallaríníń normativlenetuǵín metrologiyalíq хaraktеristikalarini tańlaw;
- ólshew qurílmalarín aníqlíq normativlerin belgilew;
- ólshewlerdiń normal sharayatlarín belgilew;
- ólshew metodikalíqatlarini tańlaw;
- ólshewler aníqlíǵín shegaralaw hám basqalar.

Bul máselelerdi sheshiwdegi azǵana ózbasímshalíq hám kelispewshilik xojalíq iskerligindegi birliktiń hám tártip-intizamníń buzílíwína sebep boladí. Soníń ushín kelisim boyínsha qabíl qílínatuǵín barlíq qararlar qatań reglamentlengen, yaǵniy aníq huqíqiy tiykarǵa iye bolǵan yuridikalíq dalolatnamalar formasínda aníqlaníwí shárt. Bul máseleleri kelisim boyínsha ornatílatuǵín metrologiyalíq nízamlar, qaǵiydalar hám normativlerdi reglamentlewi yuridikalíq hám normativ hújjetler kompleksiníń nízamlí metrologiyasí obekti bolíp esaplanadí. Nízamlí metrologiya máseleleri Ózbekstan Respublikasíníń “Ózstandart” agentligi wákalatína tiyisli. Olar standartlar, texnikalíq shártler, metodikalíq kórsetpeler, nízamlar, instruktsiyalar, qaǵiydalar hám basqalardí óz ishine alǵan normativ hújjetler menen reglamentlenedi.

Normativ hújjet – standartlastíríw obektlerine qoyílatuǵín talaplardí belgilewshi, iskerliginiń aníq tarawlarínda orínlaníwí májbúriy bolǵan, ornatílǵan tártipte islep shíǵílǵan hám abroylí idora tárepinen tastíyíqlanǵan hújjet.
Normativ hújjetlerdiń tiykarǵísí bolíp bir túregi ónim toparlarína qoyílatuǵín talaplardí hám zárúr hallarda qandayda bir ónimge qoyílatuǵín talaplardí, islep shíǵarílíwín, islep shíǵarílíwín hám qollanílíwín támiynlewshi qaǵiydalardí, soníń menen Ózbekstan respublikasí Prezidenti janíndaǵí Ministrler Kabineti tárepinen belgilenetuǵín standartlastíríwdíń basqa obektlerine qoyílatuǵín talaplardí belgilewshi standart esaplanadí.
Standartlastíríw obektlerine qoyílatuǵín talaplarǵa baylaníslí halda Ózbekstan respublikasí aymaǵínda normativ hújjetlerin tómendegi klasí ámel qíladí:

• 
  Gárezsiz Mámleketler Doslíǵí mámleketleriniń mámleketler aralíq standartlarí (GOST);
  
• 
  Ózbekstan respublikasí standartlarí (O’zDSt);
  
• 
  Ózbekstan respublikasí texnikalíq shártleri (TSh);
  
• 
  kárxanalar, shólkemler, firmalar, kontsernler hám basqa xojalíq subektleriniń standartlarí (KST);
  
• 
  xalqaralíq, aymaqlíq hám shet-el mámleketleriniń milliy standartlarí (ISO, MEK hám basqalar).
  

Mámleketler aralíq standartlardí (GOST) Rossiya Davstandartí ǴMD mámleketleri kelisimine muwapíq tastíyíqlaydí hám olar ǴMD aymaǵínda ámel qíladí.
Ózbekstan respublikasí standartlarín (ÓzRST) “Ózstandart” agentligi, Davarхitеktkurkom, Davtabiyatkom, respublika densawlíqtí saqlaw ministrligi (DSSM) kibilerge biriktirilgen nomenklatura boyínsha tastíyíqlaydí.