Beton to‘ldiruvchilar texnologiyasi fanidan savollar. 1-savol. To‘ldiruvchilarning qanday turlari mavjud. Javob

D кич 5 мм	D кич 10 мм	0,5 Dкич+Dкат
Dкат
	бир фракция учун	Фракциялар аралашмаси учун
Тўлиқ қолдиқлар, %	95-100	90-100	40-80	50-70	0-10

Чақиқ тошга қўйиладиган ЎзРСТ 8267-93 “Қурилиш ишлари учун зич тоғ жинсли чақиқ тош ва шағал” бўйича талаблар унинг келтирилган фракция ёки аралашмаси таркибида, доналари нисбатига кўра юқорида келтирилган шағал сингаридир.
Чақиқ тош доналари шаклига кўра учта гуруҳга бўлинади: оддий, бунда пластинкали ва нинасимон шаклдаги доналар 35% гача (масса бўйича); яхшиланган, бунда пластинкали ва нинасимон шаклдаги доналар 25% дан кўп эмас; кубсимон, бунда пластинкали ва нинасимон шаклдаги доналар 15% дан кўп эмас.
Баъзи бир махсус бетонлар учун ЎзРСТ 728-96 “Оғир ва майда тўлдиргичли бетон” бўйича, масалан босимли қувурлар учун ишлатиладиган бетонларда фақат кубсимон чақиқ тош қўлланилиши керак.
6-savol.To‘ldiruvchilar beton qorishmasiga qanday ta’sir qiladi?
Javob:

Бетон таркибини лойиҳалаш берилган мустаҳкамликдаги ва цементнинг минимал сарфи асосида бажарилади. Зич таркибли ва минимал цемент сарфлаб олинадиган бетонларда асосий ҳажмни тўлдирувчилар ташкил этади.

Агар йирик тўлдирувчи бўшлиқлиги (шағал ёки чақиқ тош) – V_{бўш.йир.} бўлса, унда бетоннинг максимал ташкил этувчиси майда тўлдирувчи ҳисобланади – V_майда = 0,01V_{бўш.йир.} (0,01-бўшлиқлик фоизда келтирилган).
У ҳолда майда ва йирик тўлдирувчилар аралашмаси бўшлиқлиги қуйидагига тенг:
, (3.8)
Мисол: агар шағал бўшлиқлиги 32% бўлса, қумнинг бўшлиқлиги эса 27% бўлса, у ҳолда шағал ва қумнинг минимал бўшлиқлиги 8,6% ни ташкил этади. Бунда шартли равишда йирик тўлдирувчилар орасидаги бўшлиқ майда тўлдирувчилар билан тўлдирилишини назарда тутилади. Лекин амалиётда йирик тўлдирувчи доналари бир-бирига яқин жойлашганда қум ўтиши қийинлашади ва бўшлиқ ҳосил бўлади.
Шу сабабли, қумнинг ҳажми V_қум = 0,01V_{бўш.йир.} бўлса, у ҳолда йирик тўлдирувчининг доналари қоришмада кам миқдорда силжийди ва қоришма бўшлиқлиги ортади.
Мисол: V_{бўш.йир.}=32% ва V_{бўш.май.}=27% бўлса, графикда келтириладики йирик тўлдирувчилар сарфи 1м³ қоришма учун V_йир.- 0,9 м³, қум эса V_май.- 0,4м³, бундан келиб чиқиб аралашма бўшлиқлиги V_{бўш.арал.}- 11% ни ташкил этади. Агар V_йир.- 0,7м³ ва V_май.- 0,55м³ бўлса, V_{бўш.арал.}- 14,5% ни ташкил этади.
Аралашма бўшлиқлиги бевосита цемент қоришмаси сарфини белгилайди, яъни бўшлиқлик қанча катта бўлса цемент сарфи ҳам шунча ортади. Агар йирик тўлдирувчидан воз кечилса, у ҳолда майда донадорликка эга бўлган бетон олинади ва юқоридаги график бўйича тўлдирувчининг бўшлиқлиги 27% ни ташкил этади. Бу эса 1м³ тўлдирувчилар аралашмасига 0,9м³ йирик тўлдирувчи ишлатишга нисбатан 2,5 баробар кўп бўлади. Шу сабабли цемент сарфи ортади.