Beton to‘ldiruvchilar texnologiyasi fanidan savollar. 1-savol. To‘ldiruvchilarning qanday turlari mavjud. Javob

Спиральсимон классификаторнинг схемаси:
1- қумни ортиш; 2- ифлосланган сувни тўкиш; 3- айланувчи спираль; 4- сувни узатиш; 5- ювиб тозаланган қумни бўшатиш.

Қум ювиш аппарати:
1-сувни узатиш; 2-ювилган қумни бўшатиш; 3- халқали элеватор;
4-конуссимон барабан; 5-қумни ортиш; 6-ифлосланган сувни тўкиш.

Қумни сувда ювиш, бу уни сувли муҳитда аралаштириш ва тозалашдан иборат бўлиб, бунда қум донаси сиртини қоплаб турган гилли қўшимчалар ва парда сув билан бирикиб чанглар билан биргаликда лойқага айланади, тоза сув қўйиб оқизилади. Қум ювгичлар шу тахлидда ишлайди.

Табиий қум-шағалли аралашмадан қумни навларга ажратишда элаклардан фойдаланилади ва шу элакларнинг ўзида қумлар ювилади ва ифлосланган сув чиқарилиб юборилади. Бироқ бундай ювиш ишларининг сифати махсус қум ювгичлар ишлатганга нисбатан пастроқ.
Қумни бойитишдан асосий мақсад қумнинг талаб этилган донадорлик таркибини таъминлаш ҳисобланади. Республикамизнинг кўпгина туманларида мавжуд конлардаги қум ўта майдадир. Уларни бетонда қўллаганда цемент сарфини 20-30% ва баъзан 50% гача оширади. Бундай қумларни ташиб келтириладиган табиий қум ёки майдаланган қум қўшиб бойитиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади.
ЎзРСТ 8736-93 “Қурилиш ишлари учун қум. Техник шартлар” бўйича майда табиий қумни бойитишда йирик фракциялар сифатида майдаланган қум, кўпинча майдалаш чиқиндилари ишлатилади.
Қумни фракциялашнинг зарурлиги шундан иборатки, кўпгина конларидаги қум донадорлик таркиби бўйича бир жинслилиги етарли эмас.
Баъзида агар қумнинг донадорлик таркиби стандарт талабларига жавоб берса ҳамки, улар бир жинсли бўлмаслиги мумкин. Масалан, 0,63мм ли элакда қолган тўла қолдиқ 20 дан 70% гача бўлиши мумкин, бундай қум йириклиги бўйича турли гуруҳларга мансуб бўлиши мумкин, кам миқдорда бўшлиқлиги ва солиштирма юзаси билан фарқланади. Бетон тайёрлашда эса цементнинг қўшимча сараланишига олиб келади.
Қумни фракциялашда қум иккита майда ва йирик фракцияларга ажратилади, бунда назорат элаклар 1,25 ёки 0,63мм га мос келувчи доналарга бўлинади.
Шундай қилиб, йириклиги 0 – 5 мм оддий қум ўрнига, истеъмолчи талабига кўра алоҳида йирик қум (1,25 - 5 ёки 0,63 - 5мм) ва майда қум (1,25 ёки 0,63 мм гача) ишлаб чиқариш мумкин.
Конларда қумни фракциялашда майда ва йирик фракцияли қумларнинг чиқиши табиий бўлиб, у етарли чегарада ўзгариши мумкин, чунки қум келиб чиқишида бир жинсли бўлмайди.
Бироқ бетон тайёрлашда 0,63мм дан кичик фракцияли қумни 0,63 - 5мм фракцияли қумга аралаштирганда, масалан, 1 : 1 нисбатда (масса бўйича), ҳосил бўлган аралашма бир жинсли бўлади.

1-savol. Shag‘l qanday usullarda fraksiyalarga ajratiladi.

Javob:
Бетон тайёрлашда алоҳида миқдорланган ҳолда шағалнинг қуйидаги фракциялари ишлатилади: 5-10; 10-20; 20-40 ва 40-70 мм. Бундан ташқари шағал фракцияси 3-10 мм, гидротехник бетонлар учун эса 40 - 80 ва 80 - 120мм қўллаш стандарт бўйича рухсат этилади.
Шағал фракциясининг донадорлик таркибида кўрсатилган чегарада бўлиши керак. Баъзи ҳолатларда шағалга ўта муҳим талаб қўйилади. Масалан, шағал фракцияси таркибида 5(3) мм энг кичик доналар миқдори 5% дан ошмаслиги керак ёки юпқа деворли конструкциялар қўлланиладиган бетон таркибида энг катта рухсат этилган шағал доналари миқдори умумий фракция массаси бўйича 5% дан ошмаслиги керак.
Стандартга кўра майдаланиш кўрсаткичи бўйича шағалнинг тоғ жинсларини сиқилишдаги мустаҳкамлиги интервалига мос келувчи тахминий қуйидаги маркалари назарда тутилади.
Шағалнинг майдаланиш бўйича мустаҳкамлигига кўра маркаси
Жадвал

Кўрсаткичлар номланиши	Шағалнинг маркаси
	Др- 8	Др-12	Др-16	Др-24
Майдаланиш кўрсаткичи,% Сиқилишга мустаҳкамлик чегараси, МПа	8 гача 100дан кўп	8 – 12 80 - 100	12 – 16 60 - 80	16 – 24 40 - 60

Шағал асосан қум-шағал конларни қайта ишлашда олинади. Қум-шағалли аралашмада шағалнинг масса улуши ўртача 30-40% ни ташкил этади.

Қум-шағалли конларни қайта ишлашда қум алоҳида ва шағал стандарт фракцияларга кўра доналари йириклиги бўйича алоҳида ажратилади.
Ҳозирги вақтда қазиб олинаётган қум-шағалли аралашмалар ҳамма вақт ҳам навларга ажратилмайди. Уларни бевосита бетон тайёрлашда ишлатилади. Бу қулай, арзон ва баъзан мақсадга мувофиқ бўлиб, бунда қум-шағалли аралашманинг донадорлик таркиби бетон учун оптималга яқин бўлиши шарт.

2-savol. Shag‘l qanday tog‘ jinslaridan olinadi?
Javob: