Bilim sohasi: 300000- ijtimoiy fanlar, jurnalistika va axborot Ta’lim sohasi

Materializm va idealizm kurashi.

Marksistik ta’limotiga ko‘ra, sotsial kolliziyalar ikki dunyoqarash materialistik va idealistik dunyoqarashlar tuknashuviga ta’sir etadi. Psixologiya ijtimoiy fanlar va tabiatshunoslik fani to‘knashuvida ekan, unda ana shu tuknashuv aniq ko‘rinadi. Ijtimoiy rivojlanishni bir davrda odamlar reflekslarigiyaga ega bo‘lishdi, o‘z xulqini analiz qila olgach, idealizm fikrini maxsus, birlamchi, xaqiqat deb qabul qildi. Psixika xususiyatlarini idealizm boshlang‘ich, hech nima bilan aniqlanmaydigan, boshqa hamma narsani tushuntira oladigan deb qabul qildi. Materializm ong va ob’ektiv xaqiqat o‘rtasida umumiylikni axtarib, ongni ob’ektiv xaqiqatdan chiqqan deb o‘rgatadi.

5. 
   Dialektika.
   

xaqiqatni o‘rganish qiyin va qarama-qarshi xarakterga ega. O‘rganish diealektikasining ko‘rinishlaridan biri krizis holati va ilmdagi revolyutsiyadir. Psixologiya hami shu krizis va revolyutsiyalardan utdi.
Uzoq vaqt burjuaziya tarixshunoslarida ikki xil yondoshish hukmronlik qil gan: «personalistik» va «kontekstik».
Personalistik yondoshish.
Ilmiy gipotezalar, kashfiyotlar, adashishlar o‘z avtorlariga ega, ularni nomlarini tarix saqlab qoladi, shuning uchun faktni rivojlanishi oxirgi nuqtasi ayrim shaxslarni aql idrokiga bog‘liq, degan fikr paydo bo‘ldi.
Kontekstik yondoshish.
Ko‘p faktlar shuni bildiradiki, ilmiy g‘oyalarning yo‘nalishi ob’ektiv qonunga tob’e, yakka omil - o‘z zamonini namoyondasi, u o‘z zamonini intelektual iqlimida chegaralanib qolgan. Kashfiyot - uni tayyorlovchi g‘oyalarsiz bo‘lmaydi.
Kontekstik yondoshishni tarafdorlaridan ko‘zga ko‘ringan amerikalik psixolog E.Borin, ilm-fan tarixi L.Tolstoyning «Urush va tinchlik» asarida ulug‘ kishilarni: «tarix qullari» deganini qullab-quvvatlaydi. Ularni nomlari davrni, maktablarni, oqimlarni, muhim tarixiy epizodlarni farqlashda ishlatilgan
tamg‘alardir. Yana bir amerikalik psixolog «personalistik» va «konteketik» yondoshishlar bir-birini to‘ldiradi, deb hisoblaydi. Tarixda ulug‘ kishilar bor, ammo ulug‘ voqealar hami bor. Ikkiovlon bir-biri bilan chambarchas bo‘lib, bir-birini to‘ldiradi. Ammo zamon ruxini roli katta, chunki inson qanchalik ulug‘ bo‘lmasin, zamon ilimidan uzoqroq bo‘lsa, nom-nishonsiz yuq bo‘ladi. «Kontekst» kontseptsiyasi uning asosiy tushunchasini noaniqligidan muxim tushuntirish ahamiyatiga ega emas: «Intelektual iklim», «Zamon ruxi», «Sotsial madaniy atmosfera», bunday noaniq determinatlarga murojaat qilish bizni na ilmiy fikr rivojlantirishni xarakatini va na ob’ektiv tarixiy logikani tushuntirishda olxa siljitadi. Bir konteksni ikkinchisi bilan almashtirish ilmiy natijani yuk qilib, «Kontekst» yondoshishdan qoniqmaslik psixologik o‘rganish tarixini boshqa usullar bilan axtarishni majbur qiladi.
«Juftlarni qarama-qarshiligi » printsipi.
Psixologik g‘oyalar xarakatini umumiy chiziqlarini aniqlashda sxemalar chizildi, bunga asoslanib xarakat karama-qarshilikka ega deyiladi. Buni amerikalik tarixshunos «qarama-qarshilik jufti» deb atadi. Bir necha nazariyalar taqlif qilindi. G.Merfi psixologik o‘rganishlarni XX asrni 10-20-yillarda umumiy holini to‘rt «qarama-qarshilik juft» larga buldi: 1. «struktura - funktsiya » 2. «qisman butun» 3. «sifat - son» 4. «eksprimental - statistik»
XX asr 10-yillarida birinchi xukmronlik qilgan, 20-yillarda ikkinchisi deb hisoblangan. Amerika psixologiya jurnalini 50 yil davomida bosilib chiqqanini analiz qilib D.Bruner va G.Olbert nazariyalarini umumlashtirib:
1.«ratsional - emperik»
2.«teologik- mexanik»

1. 
   «sifat - son» deb ajratdilar. Ular xar juftni ikkinchi qismini vazni bosib chikishini xulosa qil dilar. Keyinchalik G.Olbert nazariyalarni ikki gruppaga ajratdi:
   

determinizm printsipiga amal qiluvchilar; shaxsni kelajagiga orientatsiya qilishga aktsentratsiya qilganlar.
«Buyruqlar kontseptsiyasi».
Robert Uyutson Kunning paradigmal kriteriyasini qabul qilib psixologiyani predparadigmal fanlarga qo‘xshdi, chunki psixologiya bu kriteriyalar ta’siriga chidamadi. Shu bilan birga Uotson psixologik o‘rganishni tuzilishida va dinamikasida boshqa variantlarini topishga urinib ko‘rdi.