Biokimyo pmd
Download 4.12 Mb. Pdf ko'rish
|
Sobirova R.A biokimyo
- Bu sahifa navigatsiya:
- Hujayra membranasidagi retseptorlar
|
Endotsitoz
Endotsitoz hujayralarning juda keng tarqalgan funksiyasi bo‘lib, ular membrana pufakchalari hosil qilish yo‘li bilan hujayraga muhitdan plazmatik membrana qismi bilan birga moddalarni olib o‘tkazishdan iborat. Erigan moddalar ham (erituvchining tomchilari bilan birga), erimaydigan moddalar (zarrachalar) ham hujayralarga ana shu yo‘l bilan o‘tadi (49-rasm). 49-rasm. Endotsitoz mexanizmi. Erigan moddalarni hujayralarga, o‘tishi pinositoz, erimaydigan moddalarning o‘tishi fagositoz deb ataladi. Leykotsitlar, makrofaglar kapillyarlar endoteliysining hujayralari shu jihatdan ayniqsa, faol bo‘ladilar, masalan, gepatotsitlar plazmatik membranasida joylashgan 180 retseptorlar qon plazmasining talaygina glikoproteoidlarini ushlab oladi. Keyin esa bu oqsillar Endotsitozlanadi. Endotsitoz jarayonida bir necha xil maxsus oqsillar ishtirok etadi. Bunda ATF energiyasi sarflanadi. Endotsitoz natijasida hujayra o‘zini talaygina plazmatik membranasini yutadi. Hujayra membranasidagi retseptorlar Hujayra tashqi membranasining asosiy vazifasi hujayra ichki muhitini saqlash, hujayralararo kontaktni ta’minlash. Hujayra sirtining qurilishi va uning boshqa qo‘shni hujayralarni topib ular bilan kontakti, hujayra faoliyatiga ta’sir etuvchi turli taassurotlarni qabul qilinishi, avvalo, tashqi membrana tarkibiga kiradigan glikoproteidlar bilan bog‘liq. Ular oqsil va D-glyukoza, D-galaktoza, D-mannoza, L-fruktoza, N-atsetil-D-galaktazamin, N-atsetil-D-glyukozamin, L-arabinoza, D- ksiloza, N-atsetil neyramin kislotalardan tarkib topgan. Hujayra membranasiga xos funksiyalarni bajaruvchi glikoproteidlar o‘zaro uglevod qismining tarkibi va tuzilishi jihatidan farq qiladi. Membrananing barcha funksiyalari, shuningdek, ABO guruh spetsifikligi, organizmga yot bo‘lgan hujayralarni tanib oluvchi to‘qima antigenlari, organizmga tushgan turli ksenobiotiklar yoki organizmning o‘ziga mansub turli gormonlar va boshqa birikmalarni ushlab oluvchi maxsus retseptorlar hammasi uglevod kompanentining tarkibi va tuzilishi jihatidan farq qiluvchi maxsus glikoproteinlar guruhiga mansubdir. Ularning tarkibiga kiruvchi monosaxarid komponentlari ma’lum tartibda joylashgan va bunday qurilish Goldji apparatidagi glikozil-transferaza faoliyati bilan bog‘liq. Shuning uchun glikozil- transferazalar sintezini boshqaruvchi genlarning birontasida sodir bo‘ladigan mutatsiya membrana funksiyasining tug‘ma buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan turli xastaliklar kuzatiladi. Masalan: tungi gemoglobinuriya kasalligi biologik membranalar tug‘ma patologiyasining bir ko‘rinishidir. Membrananing orttirilgan kasalliklari ham ko‘p va xilma-xil. Hujayra membranasini jarohatlovchi eng kuchli omillardan biri erkin radikallar bo‘lib, ular organizmda ko‘proq ionlashtiruvchi yoki ultrafiolet nurlar hamda sun’iy polimerlar ta’sirida ko‘p hosil bo‘ladi. Erkin radikallar patogen ta’siri ularning atomi qurilishi bilan bog‘liq. Odatda kimyoviy moddalar orbitasida juft elektronlar mavjud, erkin radikallar tashqi orbitasida birgina elektron 181 joylashgan. Erkin radikallar bo‘lmish OH % , H % va HOO % nurlanish ta’sirida suvdan hosil bo‘ladilar. Bu radikallarning asosiy manba’laridan biri kislorod bo‘lib, u odatdagi O=O o‘rniga O % -O % shakliga o‘tadi va membrana patologiyasiga ko‘proq uning suvda eruvchanligi sabab bo‘ladi. Hujayra membranasi qutbsiz muhitni tashkil etadi va bunday muhitda kislorod 7-8 marta qutbli muhitga qaraganda yaxshiroq eriydi. Shuning uchun ham aromatik aminokislotalar, o‘ta to‘yinmagan, yog‘ kislotalarning oksidlanib jarohatlanishi membranalarda kuzatiladi. Bu birikmalar o‘zidan vodorodni erkin radikalga beradi va o‘zi deformatsiyalanadi. To‘yinmagan yog‘ kislotalari molekulasidagi qo‘shbog‘ yaqinida joylashgan vodorod uglerod atomi bilan bo‘sh darajada bog‘langan bo‘lib, uni «allel» vodorod, u birikkan uglerod esa a-metilenli uglerod, deb nomlanadi. «Allel» vodorodlar nisbatan faol atomlar bo‘lib, muhitda oz miqdorda bo‘lsada, oksidant mavjud bo‘lsa bu vodorod osongina uning molekulasiga o‘tadi, natijada a-metilen uglerodini tutuvchi radikallar markazi hosil bo‘ladi, u o‘ta faol bo‘lib osongina «pergidroksi» radikalga o‘tadi. Shu tarzda «gidroperoksi» guruhlar yog‘ kislotalari molekulasidagi a-metilen uglerodlariga birikadi, natijada membranalar strukturasi va funksiyasining buzilishiga sababchi bo‘lgan reaksiyalar zanjiri sodir bo‘ladi. Lipidlarning perekis oksidlanishi, deb ana shunga aytiladi. Vitamin E, ubixinon, sulfgidril guruh tutuvchi oqsillar erkin radikallarni o‘ziga biriktiruvchi va perekis birikmalarni zararsizlanishi tufayli ular antioksidantlar deb yuritiladilar. Negaki, ular organizmda erkin radikallar miqdorini kamaytiradi. Masalan: alkogol intoksikatsiyasi natijasida yuzaga keladigan jigar xastaligining antioksidantlar: tokoferol, askorbin kislota, pirozollar yordamida oldini olish mumkin. Chunki bu kasallik gepatotsitlar membranasida alkogol ta’sirida perekis oksidlanishining kuchayishi oqibatida yuzaga keladi. Turli xil stress chaqiruvchi omillar, ksenobiotiklar, infeksion omillar, zaharli moddalar ta’sirida kelib chiqadigan va boshqa turli patologik holatlarda organizmda perekis oksidlanish jarayoni kuchayishi va qonda malondialdegidlarning ko‘payib ketishi kuzatiladi. Ularni klinikalarda davolash jarayonida asosiy davolovchi omillar bilan birga turli xil antioksidantlardan foydalanish yaxshi natijalar beradi. Ammo uning o‘rni Golji apparatida sintezlangan membrana hisobiga tiklanib turadi. |
