Blackcurse
Download 0.55 Mb. Pdf ko'rish
|
sitologiya
|
5.ТAKSISLAR.
Endi biz taksis nima, uning qanday xillari uchraydi? shularni bilib olaylik. Bu xodisa hujayraning ta’sirlanuvchanligiga bog’lik bo’ladi. Masalan, eng sodda hayvonlar muxit sharoidini o’zgarishiga javob reaksiyasini ta’sirlovchi faktorga nisbatan harakatlanishida namoyon qiladi. Bunday harakat taksis deb ataladi. Hujayra ta’sirlovchiga intilishiga yoki undan qochishiga qarab taksislar musbat yoki manfiy bo’lishi mumkin. Masalan, eng sodda hayvonlar ta’sirlovchi tomon harakat kilsa musbat yoki to’g’ri taksis deb, ta’sirlovchidan kochsa manfiy yoki teskari taksis deb ataladi. Тaksislar qanday faktorlar ta’sirida yuzaga kelishiga qarab bir necha xil bo’ladi. Yorug’lik ta’siriga javoban bo’ladigan harakatlar fototaksis deb ataladi. Masalan, ichida evglenalar bo’lgan akvarium hamma tomonidan bir xilda yoritilsa, ular butun suv katlamida bir tekis tarqaladi. Akvariumni biror qismi ko’proq yoritilsa. erglenalar ana shu joyga tuplanib yorug’likka nisbatan to’g’ri fototaksis namoyon bo’ladi. Agar ta’sirlovchi ximiyaviy modda bo’lsa. bunga javoban harakatlanish xemotaksis deb ataladi. Buni tufelkalarda ancha osonroq ko’rinadi. Masalan, tufelkali suv probirkaga quyilsa bir necha vaqtdan so’ng ularning hammasi kislorot ko’proq bo’lgan suvni yuqori katlamiga tuplanib to’g’ri xemotaksis yuz beradi. Yana bir misol keltiraylik: ikki tomchi tufelkali suv buyum oynasiga tomizilib ulardan biriga 1-2 dona osh tuzi kristalidan solinsa va ikkala tomchi 1-1 i bilan torgina suvli ko’prik bilan birlashtirilsa vaqt o’tishi bilan barcha tufelkalar kiristallar bo’lmagan tomchiga o’tishadi. Manfiy yoki teskari xemotaksis yuz beradi. Тaksislar yana tepperatura ta’sirida ham yuzaga kelishi mumkin. Bunday harakatlanish termotaksis deb ataladi. Buni ham infuzoriya tufelkada oson kuzatiladi. Masalan, tufelkalar bo’lgan |
