Bob. Tovar va tovar siyosati tovar yoki xizmat ehtiyojni qondirish qurolidir

Birja kotirovkalari -bu tovar birjalarida tuziladigan shartnomalar baholari. Ushbu bozor tovami hozir kelishilgan narxda olish-sotishni, biroq uni ma lum paytda yetkazib berishni ко zda tutadi. Birja tovarlari narxlari naqd savdo qiluvchi bozoming joriy narxlariga asoslanadi, lekin bundan tashqari ularda foiz stavkalari va inqiroz sur atlarining о zgarishlari ham hisobga olinadi.
Tovar birjalarida narxlari vaqti-vaqti bilan kuchli о zgarib turadigan tovarlar bilan operatsiyalar о tkaziladi. Haqiqiy tovar almashinishi yuz beradigan naqd pulli bozorlardan farqli ravishda tovar birjalarida faqat shartnomalar oldi- sotdilari о z о miga ega.

Mahsulotning (xizmatning) narxi va qadrliligi о rtasidagi aloqa

Mahsulot / xizmat		Xaridoming didi va istaklari
Xaridor tomonidan qabul qilingan mahsulotning(xizmatning) qadrliligi		Xaridoming mahsulotni xarid qilishga tayyorligi
	NARX
Boshqa marketing vositalari		Xaridoming moliyaviy ahvoli

Monitoring kuzatish, korxonalaming moliyaviy-xo jalik faoliyati to g risida axborot yig ish va umumlashtirish tizimi. Narxlar moni- toringi esa ro yxatdan о tkaziladigan shartnomalar qo shimcha ustama xarajatlarsiz, vositachilik xizmatlarisiz tuzilganligi hamda narxlaming maqsadga muvofiqligini kuzatishdir. Xaridoming mahsulot sotib olishi jarayonidagi narx va qiymat о rtasidagi muvozanat 10.2. jadvalda keltirilgan.

Tovaming qadrliligiga eng awalo, uning xususiyatlari, ya ni ushbu xususiyatlar xaridorlar didiga qanchalik mosligiga bog liq. Yuqorida ко rsatilgan xususiyatlaming baholanishi xaridorlaming subyektiv qabul qilishiga bog liq. Mahsulotning bir xil xususiyatlari xaridorlar tomonidan har xil baholanishi mumkin. Bundan kelib chiqadiki, xaridor­lar bir xil mahsulot uchun har xil narx to lashga tayyordirlar. Mahsulotning qadrliligiga marketing vositalari ta sir qiladi (korxonaning imiji, marka imiji sotish sharoitlari, reklama va boshqalar). Shuning uchun yangi sotuvchining yutug ini faqat mahsulotning past narx bilan belgilab bo lmaydi. Past narxda sotuvchining yutug i faqatgina xaridor- ning hech bo lmaganda sifatga bo lgan ehtiyojini qondirishi kerak.
Tovami bozorda namoyish qilish narxlardan marketing kompleksi elementlaridan biri sifatida tovar, savdo (o tkazish) va rag batlantirish bilan bir qatorda faol foydalanishni ко zda tutadi. Narx samarali narx siyosatini о tkazish sharoitida maqsadli bozorga ta sir etishning aniq- ravshan vositasiga aylanadi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda uzoq vaqtlargacha narx iste molga oid qarorlar qabul qilinishining eng muhim mezoni bo lgan. Hayot darajasi nisbatan past bo lgan mamlakatlar uchun va

shuningdek, ommaviy talab bo lgan tovarlarga nisbatan bunday yondashuv bugungi kunda ham adolatli hisoblanadi. Hozirgi davrda narx siyosatining roli tovar, savdo va rag batlantiruvchi siyosat kabi iste molchiga ta sir etuvchi narxga oid bo lmagan choralarga nisbatan tushmoqda. Shu munosabat bilan mutaxassislar bevosita narxga oid raqobatdan qochishni, narxga oid bo lmagan raqobatdan faol foydalanishni, bozomi segmentlash, bozorda о z о mini qidirib topish, tovami, uning sifatini differensiyalash, yangi tovarlami ishlab chiqish, reklama metodlari va vositalarini kengaytirish va savdoni rag bat­lantirish, savdo tizimi samaradorligini oshirishni tavsiya qilmoqdalar. Ammo shunga qaramasdan narx о ta muhim, bozordagi ahvolga va tadbirkoming oladigan foydasiga katta ta sir о tkazuvchi marketing siyosatining jiddiy elementiligicha qolmoqda.
Xaridorlar bozori sharoitida narxlar darajasi sezilarli darajada iste molchilar tomonidan belgilanadi, sotuvchining narx sohasidagi imkoniyatlari keyin paydo bo ladi. Biror bir tovami sotib olmoqchi bo lgan xaridor uchun narx iqtisodiy qurbonlik hisoblanadi. Xaridor bu qurbonlik ni tovami sotib olish va undan foydalanishdan keladigan foyda bilan taqqoslaydi, tovaming foydasi uning narxiga nisbatan yuqori, deb hisoblagandan keyingina sotib oladi. Xaridorlar hatto yuqori narx bilan bo Isa ham sifatli tovar sotib olishni afzal ко radilar.Tovar sotib olgan odam uchun qancha foydali bo Isa, uning yuqori narxi shunchalik oqlangan bo ladi. Ommaviy xaridorlar uchun imkoniyatli narxlardagi yaxshi sifatli tovarlar kerak. Shunday qilib, xaridorlar narxlarga talab, daromadlar darajasi, istak va mos keluvchi tovami sotib olish imkoniyati bilan ta sir о tkazadi. Xaridorlar tomonidan narxlami rahan idrok etish omili juda muhim.
Narxlaming asosiy darajasi hisobi bozorga chiqarilgan tovarga talab (uning hajmi va dinamikasi) va savdoning aniq bozorida talabning har bir gumhi bo yicha elastikligini aniqlash bilan boshlanadi. Marketing bo yicha mutaxassis nafaqat narx va buning natijasida yuzaga kelgan talab orasidagi bog liqlik xarakterini talab qonuni bilan ifodalanishini, shuningdek, ushbu mahsulotning turlicha narxiga talab qanchalik qaratilayotganini ham bilishi kerak. Bu bog liqlik darajasini talabning narxga oid elastikligi (o zgarishliligi), deb atash qabul qilingan va grafik jihatdan u egri talabning egilishidagi ma lum burchak sifatida tasvirlanadi.
Oddiy vaziyatda narx va talab bir-birlariga teskari bog liqlikda bo ladi, ya ni narx qancha yuqori bo Isa, talab shuncha kam bo ladi. Budjeti cheklangan iste molchilar muqobil tovarlami tanlashga duch kelganlarida ular uchun narxi juda yuqori bo lganlarini juda kam sotib oladilar.
Raqobat orqali narxni о zgartirish talabning oshishi yoki pasayishiga bog liq. Aksincha, narx qancha past bo Isa, talab shuncha oshadi. Baho talab qayishqoqligining о zgarishiga olib keladi. Ammo hamma xaridorlar ham bahoning о zgarishiga bir xil munosabatda bo lmaydilar.
Elastik, deb narxlaming sezilmas о zgarishidan ham sezilarli о zga- radigan talabga aytiladi. Talabning elastik (o zgaruvchan)ligi raqobat darajasiga bozorda substit (o mini bosuvchi) tovarlar mavjud bo lganda, xaridorlaming daromad darajalari va muomala qila olish (xarid qobiliyati) xususiyatlariga bog liq. Miqdoriy jihatdan u sotilgan tovar hajmi foizli о zgarishining uning narxi foizli о zgarishiga bo lishdan chiqqan qismi sifatida aniqlanadi. Talab qanchalik kam elastik bo Isa, tovaming sotuvchisi unga shunchalik yuqori narx belgilashi mumkin. Va aksincha, talab qanchalik elastik bo Isa, sotuvchi firmada о z mahsulotiga emas, boshqalamikiga narxlami pasaytirish siyosatidan foydalanishiga to g ri keladi, bu esa savdo hajmining va firma foydasining keskin oshishiga olib keladi. Narx elastikligi asosida belgilangan talab narxlaming yuqori chegarasini shakllantiradi.
Agar raqobat cheklangan bo Isa, firmaning narx ustidan nazorat darajasi oshadi, bozoming ta siri esa pasayadi. Raqobat yuqori darajada bo lganda narxni bozor boshqaradi. Shuning uchun bozor yetakchisi narxlami hisob-kitob qilganda xomashyo, materiallar yetkazib bemvchilar narxini, о xshash mahsulotlar ishlab chiqaradigan raqobatchilar narxini, bir xildagi о xshash tovarlar taklif qiluvchi raqobatchilar narxini e tiborga olishlari kerak. Tovar narxi darajasi va uning strukturasi raqobatchi firmalaming о xshash tovarlari bilan ular sifatining texnik-iqtisodiy parametrlari va boshqa raqobatbardoshlikni tashkil etuvchilari asosida taqqoslash bilan belgilanadi. Taqqoslash raqobatchilar tovarini xarid qilish, xaridorlar fikrini so rash kabilami ко zda tutadi. Narxlar unga raqobatchilar tomonidan bo ladigan reaksiyani hisobga olib, tuzatiladi. Bu holatni pisand qilmaslik firma narx siyosatining mag lubiyatiga va uning tadbirkorlik faoliyati izdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Narx umshi bo shashgan (sust) firmalami bozordan siqib chiqaradi. Shunday qilib, narxlar darajasi birinchi navbatda, firma, xaridorlar va raqobatchilar manfaatlarini tenglashtirmog i lozim.
Narxlar darajalari aytib о tilgan omillaridan tashqari davlat boshqaruvi choralariga ham (hukumat antidemping va antitrest qonunlar doirasida ta sir etishi mumkin), shuningdek, mamlakat va ushbu bozordagi soliqqa tortish tizimi va inqiroz darajasi xarakteridan, davlat moliyaviy ahvoli, valuta kurslari nisbati, siyosiy vaziyat va boshqalardan kelib chiqib ham bog liq bo lishi mumkin.

2. 
   Narxni shakllantirish
   

Narxning shakllanish nazariyasi asoslarini mikroiqtisodiyot fani tarifiab beradi. U akademik fan bo lib, uning ко pgina tushunchalari, asoslari, modellari haqiqiy ко rsatkichlarida aks etmaydi yoki amaliyotda qo llanilishi qiyin (ко pgina hollarda bu modellardan foydalanib ham bo Imaydi). Shu sababli mikroiqtisodiy nazariyani amaliyotda qo llashda cheklovlar mavjud. Bu fanning asosiy ко rsatma- lariga tayangan holda tashkilot ma lum vaqt ichida amalga oshirilishi shart bo lgan maqsadlari uchun narx bo yicha о z harakatlarini ishlab chiqadi.
Baho siyosatini ishlab chiqishda quyidagilarga e tibor berish zarur: xarajatlar, talab, raqiblar narxi, narx belgilashdan ко zlangan maqsadlar, narxlami boshqarish bo yicha davlat tadbirlari. Umuman olganda narx maqsadlari uch sohaga nisbatan qo llaniladi:

• 
  tovar aylanmasi hajmini aniqlash;
  
• 
  maksimal foyda olish;
  
• 
  raqobat sohalari.
  

Narxlaming shakllanishiga ко plab omillar ta sir etadi. Ulaming orasida ta kidlash kerakki, birinchi о rinda korxonaning о z faoliyati bilan bog liq omillar turadi. Korxona uchun narx uning tushumi, foydasi, hayot tarzi manbasi hisoblanadi, u korxona strukturasiga, savdo hajmi va uning bozordagi ulushiga, imijiga ta sir о tkazadi.
Korxonalar о z tovarlariga narx belgilashdan oldin unga ta sir etuvchi tashqi omillami chuqur tahlil qilishlari zamr. Jahon tajribasida iste molchilami xaridiga qarab turli bo limlarga ajratib о rganiladi.

1. 
   Ishlab chiqaruvchi. So ralgan narxni xarajatlaming to liq, qisman hisobiga mos kelishi.
   
2. 
   Iste molchilar. Narx darajasining potensial sotib oluvchilar nuqtayi nazaridan maqbulligi.
   
3. 
   Raqobatchilar. Raqobatchilar tomonidan so ralgani bo yicha sotilgan narxlar darajasi.
   

Narx darajasi korxona iqtisodiyotiga kuchli ta sir ко rsatadi. Savdo hajmini о zgartirmagan holda narxlami 1% ga oshirish Coca Cola ning daromadini 6,4% ga, Nestle ni 17% ga, Philips ni 28,7% ga oshirgan bo lar edi.
Korxona uchun narx vosita ham bo lib, narxning yordamida u ma lum maqsadga erishishga va о ziga raqobatda ustuvorlikni ta minlashga urinadi. Shuning uchun narxni shakllantiruvchi ichki omillarishlab chiqarish xarajatlari va muomala, firmaning marketing va narxga oid maqsadlari, shuningdek, korxonaning tovar siyosati (assortimentning kengligi, tovar hayotiylik davrining bosqichlari, tovar marketingi, qadoqlash), savdo siyosati va stimullash sohasidagi siyosat hisoblanadi. Xarajatlami baholash, keyin esa ulami pasaytirish yo llarini qidirish har qanday aqlli tadbirkor uchun majburiy mashg ulot, chunki narxlaming quyi chegarasini shakllantiruvchi xarajatlar narxga oid raqobat sharoitida muvaffaqiyatni belgilaydi.
Mahsulotning xususiyatlari esa aksincha mahsulotning naflilik determinantlarini shakllantiradi. Bu ко pgina bozor tadqiqotlarida mahsulotning asosiy bozordagi mag lubiyati narx naflilik omilining bir- biriga to g ri kelmasligida namoyon bo ladi.
Firmalar ко p hollarda keng assortimentli mahsulotlar ishlab chiqaradilar. Ular bir-birlari bilan talab, xarajatlar yoki birgalikda ikki omil bo yicha bog liqdir. Quyidagi omillar ushbu mahsulot turiga har xil narxni shakllantirishga, bozomi segmentlashtirishga, korxona foydasini saqlab qolishga va ко paytirishga yordam beradi.
Mahsulotlaming bir-birini to ldirishi va bir-birini almashtirirish qobiliyati mahsulotlaming ichki xususiyatlarini rivojlantirgan holda mahsulotlar differensiatsiyasi, qadoqlashdagi farqlar, reklama, mahsu­lotlar sotishdan keyingi xizmat darajasi bilan belgilanadi.
Marketingning quyidagi elementlari mahsulotlaming bozordagi mavqeyini egallashi uchun sharoit yaratadi, bular mahsulotlami bozorga yo naltirish va taqsimlash vositalaridir. Ular narx siyosati bilan chambarchas bog liq.
Sotish hajmining о zgarishiga (yoki umuman ta siri yo q) mahsulot narxining pasayishi boshqa marketing vositalarining ко magisiz juda sezilarsiz darajada ta sir etadi. Narxning pasayishi talab hajmiga ta sir etishi uchun kommunikativ vositalar orqali masalan, reklama orqali ushbu pasayishni xaridorlar ongiga yetkazish muhim hisoblanadi.
Yangi mahsulotni bozorda tez tarqalishi uchun ishlab chiqaruvchi mahsulotni chegirmalar, kuponlar, tekin tarqati ladigan namunalar yordamida amalga oshiradi. Bunda barcha pasaytirilgan narxlar odatdagi narxlar bilan solishtirilganda chegirmalar bilan bog liq bo lishi kuzatiladi.
Ishlab chiqamvchining narx siyosati sotish kanallari bilan chambarchas bog liq bo ladi. Ко p hollarda ishlab chiqamvchining narxi savdo ustamasi yordamida shakllanadi, ular barcha qilingan xarajatlami qoplab foyda olishni ta minlashi lozim bo ladi va yana talabning elastikligiga ham bog liq. Mahsulot harakatining har bir ishtirokchisi narxning shakllanishida muhim vazifani egallashni xohlaydi. Agar ishlab chiqaruvchi sotish kanallari ustidan hukmronlik qilsa, unda narxning shakllanishida va savdo chegirmalarida ко proq imkoniyatlari bo ladi. Sotish kanallari ко p bo lgan holatda ulgurji narxlami pasaytirish siyosati ishlab chiqaruvchi uchun katta muammo bo ladi. Ayrim savdo firmalari xaridor uchun belgilab qo yilgan chakana narxni pasaytiradilar, boshqalar esa korxonadan rasmiy ravishda narxlami pasaytirishni taklif qilishadi. Shunday qilib dallollar narxni ishlab chiqaruvchidan xaridorga yetib borishdagi asosiy omil qilib ко rsatishgan. Agar ishlab chiqaruvchi mahsulotning ко p qismini yirik savdo firmalari orqali ularga chegirmalar qilib sotsa, uning raqiblari esa kichik firmalari orqali yuqori bo lmagan chegirmalar berib savdoni amalga oshirsa, u holda unda boshqa xarakterga ega muammolar paydo bo ladi.
Kichik savdogarlar yuqorida belgilangan sabablarga ко ra mahsulotlami normal darajadan past bo lgan narxlarda sotadilar va shu bilan yirik savdogarlarga muammolar tug diradilar. Agar ishlab chiqaruvchi chakana narxlarda chegirmalar qilsalar ular sotish kanallaridan mahrum bo lishlari mumkin. Dallollarga optimal chegirma­lar bergan ishlab chiqaruvchi g alaba qozonadi.
Mahsulotni tarqatish kanallari nafliligi narx о sishi va pasayishiga, demak, mahsulotning sotilishiga ham bog liq, agar misol uchun qimmat bo lmagan mahsulotni xususiyati betakror bo lgan juda qimmat mahsulot kanaliga yo naltirsak, yangi mahsulot yuqori talabga ega bo lmaydi. Bunday kanal yangi mahsulotning xususiyatlarini ко rsatadi, lekin narxga qaramasdan yuqori sotuvni ta minlab bermaydi.
Arzon mahsulotlar arzon kanallar yordamida tarqatilishi, yuqori sifatli mahsulotlar esa yuqori sifatni qabul qilishini kuchaytiruvchi (yuqori malakali xodimlar, konsultatsiyalar, atrof-muhit va b.q.) va yuqori narxni ta minlovchi kanallar yordamida tarqatilishi lozim. Mahsulotni tarqatish kanallari uning nafliligini о sishiga ta sir ко rsatadi, shuning uchun ishlab chiqaruvchilar ulami nazorat qilishni xohlaydilar va shu bilan sotish va narx siyosatiga ta sir ко rsatadilar.
Ishlab chiqaruvchilar о z mahsulotlari narxini vositachilarga qarab qat iy belgilab qo ya olmaydilar, vositachilar mahsulotlar qiymatini istagan vaqtda past yoki yuqori narxlami belgilanishiga sabab bo lishi mumkin. Vositachilikning narx bo yicha qabul qiladigan qarorlariga ta sir о tkazish uchun dallollar bilan о rtadagi aloqaning ishlab chiqaruvchilar boshqarishlari lozim. Ular bilan о rtadagi aloqani yaxshi- lanishi, xarajat va foyda orasidagi to g ri taqsimlanish narx bilan bog liq kafolatlarga yoki narxlami oshirish bo yicha alohida kelishuvlarga bog liq.
Ishlab chiqaruvchi narx bo yicha katta vakolatga quydagi hollarda ega bo lishi mumkin: agar u to g ridan to g ri tarqatish kanallaridan foydalansa, mahsulotlami past narxlarda sotuvchi chakana savdo do konlari yordamida savdoni minimallashtirsa, mahsulotlar narxini oldindan belgilab qo ysa, о z chakana savdo do konlarini ochsa, sotish kanallari ishtirokchilariga foyda olishni ta minlab bersa, mashhur bo luvchi savdo markalarini yaratsa.
Ayrim hollarda chakana savdo qiluvchilar markaga qarshi savdo qiladilar, buga mahsulotga yuqori narx belgilab uning sotilishini ushlab turadilar va shu orqali boshqa marka mahsulotini ко p miqdorda sotilishiga erishadilar. Boshqa marketing vositalaridan farqli ravishda narx quyidagi fazilatlarga ega:
Narxning о zgarishi ко p hollarda sotish hajmiga va bozordagi ulushga kuchli ta sir qiladi. An anaviy iste mol mahsulotlariga narx bo yicha talabning elastikligi 10-20 % gacha reklama bo yicha talabning elastikligidan yuqori, у a ni narxning 10 % ga о zgarishiga nisbatan 10- 20 barobar ко p ta sir о tkazadi. Sanoat mahsulotlarida farq bundan ham yuqori.
Faol mahsulot va kommunikativ siyosat uzoq vaqt davomida amalga oshiriladi, lekin narx bo yicha aksiyalami tashkillashtirish ко p vaqt talab qilmaydi. Uzoq va mustahkam raqobat ustunligiga faqat narx bo yicha qilingan tadbirlar orqali erishish juda qiyin masala. Xarajatlar bo yicha qat iy va uzoq davom etuvchi, raqobatchilar erisha olmaydigan ustunlikka ega bo lish zarur.
Ayrim bozorlarda talab boshqa marketing vositalariga qaraganda narx siyosatiga tezroq ta sir ко rsatadi. Narx bilan bog liq bo lmagan tadbirlar sotish va bozordagi ulushga vaqtdan kechikish bilan ta sir qiladi. Shunday qilib reklamaning ijobiy ta siri faqat bir necha oydan keyin seziladi. Sotishga narxning о zgarishi esa, aksincha, uning bir necha soatdan keyin (yoqilg i shaxobchasi) yoki bir necha kundan keyin sezdiradi.
Narxning tariflangan о ziga xos xususiyatlari marketing-miks vositasi sifatida sotishni, bozordagi ulushni, foydani boshqaradi. Lekin narx siyosati о z ichiga tavakkalchilik unsurlarini oladi. Misol uchun, xaridorlar va raqobatchilaming narxga doir tadbirlarga bo lgan qarashni noto g ri tahlil qilish korxona uchun og ir oqibatlami keltirishi mumkin. Ко plab korxona rahbarlari foyda olishning asosiy manbayi xarajatlar va sotish hajmida, deb bilishadi, shuning uchun ularga alohida e tibor beriladi. Shunday korxonalar rahbariyati borki, ular narxni foyda olish uchun kurashda uchinchi omil sifatida qarashmaydi, ular narx о sishini birinchi о ringa ко tarishadi, uni boshqarish kerak, deb hisoblashadi va unda katta salohiyat yashirilganligini tan olishadi. Ulaming fikricha, narx tizimi ustidan qilingan nazoratga pand berish kerak emas. Ко rinib turibdiki, narxning о sishi sotish hajmining о sishi va xarajatlami kamaytirishga qaratilganda ко proq foydaning о sishiga olib keladi. Olib borilgan hisob-kitoblar shuni ко rsatadiki, harakatlami narxning о sishiga yoki narx darajasini himoya qilishga qaratish maqsadga muvofiqdir. Bu xarajatlami qoplash past darajadagi hollarda juda muhimdir. Bu holatda sotish hajmining о sishi foydaning ко payishiga olib kelmaydi. Bunday vaziyatlarda harakatlar xarajatlami kamaytirish yoki narxlami oshirishga qaratilishi lozim. Asosan narxning о sishi sotish hajmining pasayishiga olib keladi. Foydaning о sishida juda katta firmalar narxlaming ahamiyati kuchliligiga qaramasdan narxni shakllantirish bo yicha tadqiqotlar olib bormaydilar. Korxonalaming ко p qismi narx shakllanishiga bo lgan e tiboming sustligini quyidagi iboralar bilan izohlaydilar. Narxlami bozor tartibga soladi yoki biz raqobatchilar narxlari bilan hisoblashishga majburmiz . Yuqorida keltirilgan misol ma lumotlariga qarab narxlami shakllantirishga e tibor muhimligini ко ramiz. Albatta bu ma lumotlar yig ish, ijobiy fikrlash, tajriba qilish bo yicha katta harakatlar talab qiladi. Lekin hech bir ко rsatkich foydani narxni 1-2 % oshirish kabi tez oshira olmaydi. Shu qatorda foydaning kamayishiga narxning 1-2 % ga pasayishi kabi hech bir ко rsatkich bunday kuchli ta sir ко rsatmaydi.
Narxlashtirish firmaning bozorda aniq ulushga erishishi, ко zda tutilgan foydani olishi va umuman tovaming qaysi hayotiylik bosqichida qanday siyosat yurgizib, raqobatchilar xatti-harakatiga javob topishi demakdir. Hozir firmalar menejerlaming fikricha narx siyosatini to g ri tanlash yangi tovami bozorga kiritish, tabaqalash, sotish xarajatlari va boshqa omillardan ham muhimroq hisoblanadi. Chunki keyingi vaqtda bank tizimi, transport vositalari va iqtisodiyotning boshqa sohalariga ко proq erkinlik berish narx raqobatini kuchaytirmoqda.
Narx siyosati naxlaming ba zis (dastlabki) darajasi haqida qaror qabul qilishni о z ichiga oladi. Narx siyosati marketing kompleksining tarkibiy qismi sifatida marketing yondashuvi asosida ishlab chiqiladi. Marketingga oid narx strategiyalarida hozircha narxlami xarajat uslublari bo yicha belgilashdan keng foydalanilmoqda, lekin yagona va asosiy qiymatli yondashuv sifatida yashab kelmoqda. Tovaming sotilish narxini belgilashda marketingga oid yondashuv narxning klassik nazariyasidan shu bilan farqlanadiki, so raladigan narx mahsulotning oqilona kalkulyatsiyasi hisoblanmaydi, bozor tavsifming ba zi optimal tengligini qidirib topishga asoslanadi va bu qidirish xarajatlar hisobi, iste molchi tomonidan tovar qiymatini baholanish tahlili, korxona faoliyat yuritayotgan real voqelikni aks ettimvchi tavakkal (risk) omil- larini va boshqa unsurlarini hisobga olgan holda raqobat muhiti bilan kuzatiladi.
Narxni belgilashdagi asosiy yondashuvlar: