Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик

 
2.6. Sut tishlar qatorida ko`plab uchraydigan kariyes. 
Kariyesning bu turi bolalar yoshigagina xos bo`lib, unda 8,10 va 
ba’zan butun 20 ta sut tishlari kariyes jarayoniga berilishi mumkin. 
Bunday hollarda bir tishning o`zida, uning har xil sathlarida bir necha 
kariyes kavaklarini aniqlash mumkin. 
Kariyes jarayonini bunday tusda kechishini adabiyotlarda o`tkir, 
juda o`tkir, gullayotgan, yugurgi kariyes deb xam yuritiladi. Ko`plab 
uchraydigan mazkur kariyes bolaning sut tishlari qatorini butunlay 
buzilishiga olib kelishi mumkin. 
Tez kechuvchi ko`plab tishlarni shikastlantiruvchi bunday kariyes 
jarayoni ko`pchilik hollarda boshdan kechirilgan og`ir kechuvchi o`tkir 
yuqumli kasalliklar (qizamiq, skarlatina, qizilcha, angina va 
boshqalar)dan so`ng rivojlanishi mumkin. Surunkali xastaliklardan 
(tonzillit, bronxitlar va boshq.) so`ng ham shunday holatlar kuzatilgan. 
Ko`p tishlarni shikastlaydigan kariyes jarayonida kariyes jarohatlari 
tishlarning barcha yuzalarida uchrashi qayd qilingan. Bunday ko`plab 
tez kechadigan kariyes jaryoni tish toj qismini qisqa muddatlarda 
yemirilishiga, pulpa to`qimasining nekroziga va tishlarning faqat ildiz 
qismigina saqlanib qolishiga sabab bo`ladi. Jarayon ketma-ket 
chiqayotgan tishlarning barchasiga tarqaladi va bolaning 3-4 yoshida 
barcha sut tishlari uqalanib, yemirilib ketishi oqibatida tishsizlikka olib 
kelishi mumkin. 
Tishlardagi ko`plab uchraydigan kariyes jaryoniga sabab bo`luvchi 
omillardan biri Raxit kasalligidir. Bugungi kunda raxit kasalligining erta 

---

33 
bolalik davrida (1 yoshgacha) tarqalish ko`rsatkichi 55-70%ni tashkil 
etadi. Raxit kasalligining asosida kaltsiy-fosfor almashinuvining 
buzilishi, almashinuv jarayonini boshqarib turuvchi D vitamini 
metabolitlari, qalqonsimon va qalqonsimonorti bezlar faoliyatining 
buzilishi yotadi. Og`ir kechuvchi raxit jarayonidan so`ng bolalarda 
ba’zan “gipokaltsiyemik markaz” shakllanadi. Bunday “markaz”ning 
shakllanishi uzoq yillar davomida gipokaltsiyemiya va yuvenil 
osteopatiyalarning klinik belgilarini yuzaga keltiradi.
Tish-jag` sistemasi raxit kasalligida “o`qqa” tutiladigan (mishen) 
a’zo hisoblanadi deydigan bo`lsak xato qilmagan bo`lamiz. Raxit 
kasalligida tish-jag` sistemasi shakllanishining buzilishi, tishlar 
mineralizatsiyasining tugallanmay qolishi, doimiy tishlar kurtaklari hosil 
bo`lishida chetga chiqish hollari, jag`lar rivojlanishining orqada qolishi, 
tishlar va tishlar qatori anomaliyalari, erta yoshda uchraydigan ko`plab 
sut tishlari kariyes raxit kasalligi bilan sanab o`tilgan tish-jag` 
patologiyalari o`rtasida patogenetik bog`lanish borligidan dalolat beradi. 
Daun xastaligida ham shunga o`xshash klinik holatlar aniqlanadi. 
Bunda bolaning jismoniy va aqliy rivojlanishi orqada qolishi, ko`pgina 
ichki a’zolar, sistemalar, ayoniqsa ichki sekretsiya bezlar faoliyatini 
buzilganligi kuzatiladi. 
Tishlarning juft-juft bo`lib chiqishining buzilishi (ularning kechikib 
chiqishi), ayrim hollarda 4-5 yoshlarda chiqishi, sut tishlarini ko`plab 
kariyes jarayoni bilan shikastlanishi, bu holatning doimiy tishlarda ham 
kuzatilishi, tishlar barcha yuzalarining, ba’zan odatda kuzatilmaydigan 
til, lunj sathlarida kariyes jarayoni kechishi e’tiborni jalb qiladi. Daun 
kasalligida tishlarning ko`plab kariyesga uchrashiga sabab bolalarning 
har xil infeksiyaga tez beriluvchanligi, yuqori nafas yo`llari 
kasalliklariga tez-tez chalinishi va eng asosiysi og`iz bo`shlig`i 
gigiyenasining nihoyatda yomonligidir. 
Kariyes jarayoning tezlik bilan tarqalishi sut tishlaridagi eng asosiy 
xususiyati hisoblanadi. Sut tishlari kariyesi doimiy tishlardagi kariyes 
jarayonidan farqli o`laroq juda tez kechib, tezda emal-dentin chegarasiga 
yetib boradi va dentinni jarohatlashni davom ettiradi. Bu narsa emal 
qavatining yupqaligi va dentin to`qimasining sut tishlaridagi o`ziga xos 

---

34 
tuzilishi, kam minerallashgan sohalar mavjudligi, bu sohalar o`z 
navbatida pulpa to`qimasigacha yetib borishi bilan bog`liqdir. Shu 
davrda pulpa to`qimasining faollik darajasi ham pastroq bo`ladi. 
Shuning natijasida bolalar yoshida ayniqsa, kasalmand, hali juda yosh 
(1-3 yosh) bolalarda kariyes jarayonining dog` bosqichidan chuqur 
bosqichiga o`tishi qisqa muddatlarda yuz beradi va pulpit, periodontit 
kabi asoratlarning paydo bo`lishiga sabab bo`ladi. Bunday tishlar 
kariyes kavaklarida dentin to`qimasi juda yumshoq, palaxsa bo`lib oson 
ajraladi. Dentin to`qimasi och sariq tusda bo`ladi. 
Kariyes jarayoni emal, dentin to`qimalariga tezda singib kirib, pulpa 
to`qimasiga yetib borganga o`xshaydi.