Bolalar o’smirlar sport maktablarida qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni tayyorlashning noananaviy usullari


Download 0.88 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/33
Sana27.03.2023
Hajmi0.88 Mb.
#1300743
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   33
Bog'liq
9d1892e3485c6173349b01c1fc8645bb BOLALAR - O‘SMIRLAR SPORT MAKTABLARIDA YENGIL ATLETIKA MASHG‘ULOTLARINI TASHKIL ETISH

nimaga qaratish lozim savoliga mashg‘ulot jarayonida har 
bir sportchiga individual yondashib, mashg‘ulot jarayonida 
yo‘l qo‘yilgan xatolarni o‘z vaqtida tuzatish va kerakli 
tavsiyalar berish lozimligini ta’kidladi. Kuzatish so‘nggida 
murabbiyning ish faoliyati yaqindan o‘rganildi. 
Murabbiy 
T.Gladkova 
yengil 
atletikachilarni 
tayyorlash borasida 36 yildan buyon faoliyat olib 
borayotganligi ma’lum bo‘ldi. Shu vaqt ichida 40 dan ziyod 


60 
O‘zbekiston chempioni, 10 dan ziyod Osiyo chempionlari 
tayyorlab chiqarganligini bilib oldik. 
Biz muammo yuzasidan kuzatishni o‘smirlar va 
kattalar o‘rtasida sportning yengil atletika turi bo‘yicha 
Navoiy shahrida bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston kubogi 
musobaqasini kuzatish maqsadida Navoiy viloyatida 
kuzatish ishlarini amalga oshirdik.
Biz Samarqand viloyati jamoasi bilan birga bir kun 
oldin musobaqa maydoniga keldik. U yerda Samarqandlik 
sportchilar 
hamda 
Respublikamizning 
barcha 
viloyatlaridan kelgan sportchilarning kun tartibini tizimli 
ravishda o‘rgandik.
Sportchilarni kuzatish davomida shu narsaga oydinlik 
kiritildiki, musobaqa oldidan deyarli barcha sportchilar 
musobaqa maydoniga moslashish uchun o‘z sport turlari 
bo‘yicha 40-50% kuchda texnika qo‘llagan holda birin-
ketin yugura boshladi. Qisqa masofaga yuguruvchilarni 
musobaqa oldi xatti-harakatlari kuzatildi.
Samarqand viloyatidan musobaqaga 6 nafar murabbiy 
qatnashdi. Shulardan 3 nafari Samarqand viloyatining 
Pastdarg‘om tumani Juma shahrining 1-sonli Bolalar-
o‘smirlar sport maktabi murabbiylari, 3 nafari Samarqand 
shahar jamoasi murabbiylari. Shuni ta’kidlash kerakki, 
Samarqand viloyatining Pastdarg‘om tumani Samarqand 
shahridan alohida Juma shahri bo‘lib musobaqaga 
qatnashishi e’tiborimizni tortdi. 
Musobaqada ishtirok etayotgan barcha sprinterlar 
kuzatildi. Ular bilan o‘zlarining yugurish turlari bo‘yicha, 


61 
musobaqada asosiy e’tiborni nimaga qaratish kerakligi 
to‘g‘risida murabbiylar tushuntirish ishlarini olib borishdi. 
Samarqand jamoasi murabbiyi M.Karimov o‘zining 
qisqa masofaga yuguruvchilarining natijalarini vaqtga olib 
qayd qilayotganligi, o‘z sportchilarini ko‘proq ruhiy 
tayyorgarlik jihatlarini hisobga olayotganligi kuzatildi. 
Qisqa masofaga yuguruvchilar dastlab tanani qizdirib, 
so‘ngra 
maxsus 
mashqlarni 
bajarishga 
kirishdi. 
Murabbiyning ko‘rsatmasi bilan har bir sprinterchi 100-
200-400 metr masofalarga 40-50 % kuchda yugurishga 
kirishdi. Har bir sprinterchini yugurgan vaqtini murabbiy 
qayd qilib bordi.
Murabbiy har bir sprinterchi o‘z masofasini yugurib 
o‘tgach, xato- kamchiliklarini to‘g‘rilab, nimalarga asosiy 
e’tiborni qaratish kerakligi xususida ko‘rsatmalar berib 
bordi. Murabbiy sportchilarning ruhiyatini va kayfiyatini 
tobora ko‘tarib borardi. Samarqand viloyatining har bir 
sportchisi o‘zlarining masofalari bo‘yicha oxirgi erishgan 
natijasidan yuqoriroq natijani, ya’ni ertangi musobaqada 
o‘rnatishi kerak bo‘lgan rekord natijani oldindan maqsad 
qilib kelganligi aniqlandi. Musobaqadan oldin maydonga 
kelib, sportchilar mashg‘ulot jarayonini yakunlagach, 
murabbiy M. Karimov har bir sportchiga: “Sen ertaga 
qanday natijada yugurishing kerak?” - deya savol 
berganida sprinterchilar o‘zlarining masofalari bo‘yicha 
(100, 200, 400m.) birin-ketin o‘z oldiga maqsad qilib 
qo‘ygan rekord natijasi vaqtini aytib o‘tdi.
Biz shunday xulosaga keldikki, murabbiy sportchilarni 
musobaqa oldidan o‘z oldiga maqsad qilib, shu maqsad sari 


62 
intilishga o‘rgatganligi kuzatildi. Murabbiy kechki ovqat 
chog‘ida sportchilarning ovqatlanishini doimiy ravishda 
nazorat qilib bordi. Murabbiy musobaqa oldi kuchli ovqat 
yeyishni sportchilariga maslahat berdi. Ovqatlanish vaqti 
tugagach, sportchilarni yig‘ib har bir sportchi bilan ertangi 
musobaqa 
xususida 
gaplashib 
olishga 
kirishdi. 
Sportchilaridan biriga: “Musobaqada rekord natijani 
qaydqilishing kerak. Bu sport ham o‘tkinchi. Vaqti kelib 
musobaqadagi natijani bajarishga imkoning bo‘lmasligi 
mumkin, lekin ertangi musobaqada yuqori natijani qayd 
qilish imkoniyati mavjud. Bu imkoniyatdan unumli 
foydalanish, harakat qilish, marra sari intilish va g‘alaba 
qozonish kerak”, - deya ta’sirli so‘zlar bilan sportchilarni 
shunchalik o‘ziga jalb qildiki, har bir sportchi o‘z ustida 
o‘ylanib qolib, murabbiyning gaplari qanchalik to‘g‘ri 
ekanligini ich-ichidan his qildi.
Murabbiyning gaplaridan barcha sportchilar qattiq 
ta’sirlanib, o‘zlariga tegishli xulosani chiqarganligi 
ularning xatti-harakatlaridan ma’lum edi. Murabbiy 
M.Karimov har bir sportchi Vatan hissi, ona tuproq 
tuyg‘usi bilan yashash kerakligi to‘g‘risida hayotiy misollar 
bilan sportchilarning ruhiy tayyorgarligini oshirib borishi 
tizimli kuzatildi. Murabbiyning o‘z sportchilariga bo‘lgan 
mustahkam ishonchi yuqori darajada ekanligi yaqqol 
ko‘rinib turardi. Musobaqa oldi Samarqand yengil atletika 
federatsiyasi bosh murabbiyi T.Gladkova sportchilarga 
umumiy yig‘ilish tashkil qilib, musobaqa dasturi bilan 
birma-bir tanishtirib chiqdi va ertangi musobaqa bo‘yicha 
sportchilarning taklif va xulosalari eshitildi. Musobaqa 


63 
kuni esa Samarqand viloyati sportchilari juda ko‘tarinki 
kayfiyatda maydonga kirib kelishdi. Sportchilar musobaqa 
oldidan yugurish turlari bo‘yicha sekin-asta yugurib, 
o‘zlarini qizitib olishga kirishdi, so‘ngra qisqa masofaga 
yuguruvchilar masofalari bo‘yicha 20-30 metrlarga 15-
20% kuchda ishlashni boshladi. 
Musobaqa dasturiga asosan 110 metrga g‘ovlar osha 
yugurishga start berildi. Natijalarga ko‘ra Samarqand 
viloyati sportchilaridan 1-o‘rinni E.Normurodov (SamDU 
talabasi), II o‘rinni N.Razzanovlar egallashdi. Ayollar 
bahsida esa Samarqand viloyatining qisqa masofalarga 
yuguruvchi qizlarining natijalari ancha pastligi kuzatildi. 
400 metrga qisqa masofaga yugurishda Samarqand 
viloyati sportchisi S.Baxtiyorovga teng keladigan sportchi 
topilmadi. U 400 metr masofani 48.64 soniyada bosib o‘tib 
faxrli I o‘rinni egalladi.
400 metrga to‘siqlar osha yugurish bahsida 
Samarqand viloyati sportchisi L.Kochneva (SamDU 
talabasi) II o‘rinni egalladi. 100 metrga yugurish bahsida 
Farg‘ona viloyatining Dang‘ara shahri sportchisiga teng 
keladigan sportchilar topilmadi.
400 metr qisqa masofalarga yugurish qizlar bahsida 
Samarqand viloyatining Juma shahri II o‘rinni egalladi. 200 
metrga o‘smirlar bahsida ham Samarqand viloyati 
sportchisi S.Baxtiyorovga teng keladigan sportchi 
topilmadi. 400 metr g‘ovlar osha yugurish bahsida 
Sh.Baratov (SamDU talabasi) 52.88 soniya natija bilan 
faxrli I o‘rinni egallab (MS) sport ustaligini qo‘lga kiritdi. 


64 
Kuzatishimiz natijasida shu narsa ma’lum bo‘ldiki, 
o‘tkazilgan O‘zbekiston kubogi musobaqasida yagona 
sportchi (MS) sport ustaligini Sh.Baratov (SamDU talabasi)
qo‘lga kiritdi. Kuzatishimiz bilan qisqa masofalarga 
yugurish bo‘yicha Respublikamizda Samarqand viloyati 
jamoasi o‘zining mustahkam o‘rniga ega ekanligini 
aniqlandik.
Biz mavzuning amaliyotdagi holatini chuqurroq 
o‘rganish maqsadida Respublikamizning turli viloyatlarida 
sprinterlarini tayyorlash borasida faoliyat yuritayotgan 
murabbiylarning fikr va takliflarini o‘rganish maqsadida 
suhbat qurdik. Navoiy shahrida joylashgan “Yoshlar sport 
majmuasi”da 
sprinterlarni 
tayyorlashda 
faoliyat 
yuritayotgan murabbiy B.Eshonov bilan suhbatlashdik va 
murabbiyning bugungi kunda sprinterchilarni tayyorlash 
borasidagi amaliy tavsiya va fikrlari bilan qiziqdik. 
“Bugungi kunda qisqa masofalarga yuguruvchilarni 
tayyorlash borasida murabbiylarimiz o‘z ustida ko‘proq 
ishlashi, mashg‘ulotlarni tashkil qilishdagi haftalik, yillik 
rejalarga tizimli o‘zgarishlar kiritib, yangicha samarali 
uslublardan foydalangan holda mashg‘ulotlarni tashkil 
qilish natijasida bizning sprinterlarimiz jahon arenalarida 
yurtimiz sharafini munosib himoya qilishlari mumkin. 
Buning uchun har bir murabbiy bugungi kundagi internet 
ma’lumotlari, chet el tajribalaridan foydalangan holda 
mashg‘ulot jarayonlarini tashkil qilsa, natijalarimiz 
bundan-da yuqori bo‘lishi shubhasizdir.
Murabbiylar mashg‘ulotga kelgan bolalar va 
o‘smirlarni yengil atletikaning qaysi turiga yaroqli 


65 
ekanligini bilish qobiliyatlari yaxshi bo‘lishi kerak, chunki 
mashg‘ulotga kelgan sportchi 1 oy mashg‘ulot jarayonida 
toblansa, uni qaysi masofalarga tayyorlasa bo‘ladi degan 
qat’iy fikrni o‘ylab ko‘rmog‘i kerak”, - deydi murabbiy. 
Suhbatimiz so‘nggida murabbiyga savolnoma bilan 
murojaat qildik:
1. Siz sport mashg‘ulotlarini tashkil qilishga doir 
davriy nashrlar (jurnallar, kitoblar, maqolalar)ni o‘qib 
borasizmi? savoliga murabbiy “ha” deb javob berdi. 
2. Sportchilarni tayyorlashda qanday samarali 
usullarni taklif qilasiz? Savoliga murabbiy: “Sportchilarni 
tayyorlashda samarali usullarni qo‘llash murabbiyning 
tajribasi va qobiliyatiga bog‘liq”. 
3. Sportchilarni musobaqalarga tayyorlashda, asosan, 
nimalarga ahamiyat qaratish lozim? savoliga murabbiy: 
“Texnik-taktik tayyorgarlik va sportchini imkoniyatiga 
mos ravishda musobaqalarga tayyorlash kerak”, - deya 
javob berdi.
4. Mashg‘ulotni samarali tashkil qilishda asosiy 
e’tiborni nimaga qaratish lozim? savoliga “Sportchilarni 
mashg‘ulot jarayonida yengil atletika inventarlaridan tog‘ri 
foydalanishini 
doimiy 
nazoratda 
ishlashi 
kerak, 
shundagina mashg‘ulot samarali tashkil qilinadi”, - deya 
murabbiy tomonidan fikr bildirildi.
Biz mavzuga yanada aniqlik kiritish maqsadida 
Toshkent, 
Buxoro 
va 
boshqa 
viloyatlarining 
murabbiylariga so‘rovnomalar bilan murojaat qildik. Qisqa 
masofalarga yuguruvchilarni tayyorlash borasidagi fikr va 
xulosalar yangidan-yangi takliflari eshitildi. Qisqa 


66 
masofalarga 
yuguruvchilarni 
tayyorlash 
borasida 
O‘zbekiston yengil atletika federatsiyasi bo‘limi boshlig‘i
K.F.Abdujabborovning fikr va xulosalari eshitildi: “Bugungi 
kunda qisqa masofalarga yuguruvchilarni tayyorlashda 
murabbiylarimizda juda katta kamchiliklar mavjud, chunki 
sportchilarni tayyorlashda mashg‘ulot rejalaridan qayta-
qayta foydalanish samara beradi deb o‘ylashadi. Afsuski, 
bu noto‘g‘ri, bugungi kunda fan va texnologiya kuchli 
rivojlanib borayotgani bilan bir qatorda sport ham 
rivojlanib 
chet 
el 
mamlakatlarida 
sportchilarni 
tayyorlashning yangicha usul va metodlari ishlab 
chiqilmoqda, bundan to‘laqonli foydalanish uchun 
murabbiylarimiz ilmiylikka ko‘proq e’tibor berishi kerak.
Internetdan dissertatsiya, monografiya, chet el 
adabiyotlaridan ko‘proq foydalanib, yangicha metodlarni 
qo‘llagan holda mashg‘ulot jarayonlarini tashkil qilish 
natijasida taniqli qisqa masofaga yuguruvchi, bir necha bor 
olimpiada rekordini o‘rnatgan yamaykalik Usain Bolt bilan 
bahslashadigan kuchli sportchilarni tayyorash foydadan 
holi emas”, - deya ta’kidladi. 
Suhbat 
chog‘ida 
K.F.Abdujabborovga 
qisqa 
masofalarga yuguruvchilarni tayyorlash borasida ishlab 
chiqilgan so‘rovnoma bilan murojaat qildik: 
1. Siz sport mashg‘ulotlarini tashkil qilishga doir 
davriy nashrlar (jurnallar,maqolalar, kitoblar)ni 
o‘qib borasizmi savoliga “ha” deb javob berdi. 
2. Sportchilarni 
tayyorlashda 
qanday 
samarali 
usullarni taklif qilasiz savoliga xorijdagi yetakchi 
uslublardan foydalanib, bizning sharoitimizga xos 


67 
va mos usullarni hamda bizning iqlimimizga mos 
keluvchi usullardan foydalanishni tavsiya qildi.
3. Sportchilarni musobaqalarga tayyorlashda asosan 
nimalarga ahamiyat qaratish lozim? Savolga 
murabbiy: 
1) kompleks tayyorgarligiga;
2) jismoniy tayyorgarligiga; 
3) sportchi imkoniyatiga mos ravishda;
4) texnik va taktik tayyorgarlikka deya javob berdi. 
Chunki sportchilarni tayyorlashda yuqoridagi bo‘lim 
bo‘yicha tayyorlamasdan turib texnika va taktikaga 
o‘rgatib bo‘lmasligini ta’kidladi. 
4. Mashg‘ulotni samarali tashkil qilishda asosiy 
e’tiborni nimaga qaratish lozim? “ Sportchilarni 
imkoniyatiga mos ravishda tayyorlash borasiga alohida 
e’tibor berish kerak”, - deya javob berdi. 
Yana musobaqa jarayoni kuzatishda davom etildi. 
Samarqand viloyatining qisqa masofalarga yuguruvchilari 
musobaqada faol qatnashayotganligi yaqqol ko‘rinib 
turardi. Samarqand viloyati sportchilarining murabbiyi 
M.Karimov musobaqa davomida sprinterlarni yugurgan 
vaqtini qayd qilib qo‘ydi va 1-kungi musobaqa yakunida 
sportchilarni yig‘ib ko‘rsatgan natijalari ustida kamchilik, 
taklif va xulosalar berishga kirishdi.
Bunda murabbiy ko‘rsatgan natijalarning tahlilini, 
yutuq va kamchiliklarni birma-bir ta’kidlab o‘tdi. Biz 
murabbiyning e’tiborga loyiq tomonini kuzatishimiz 
chog‘ida sezdikki, murabbiy sprinterlarni bosib o‘tgan har 
bir qadamidagi yutuq va kamchiliklarini sarhisob qilar 


68 
ekan. Murabbiy sportchilarni tayyorlashda matematik 
usullardan foydalanib, musobaqada qanday natija qilishini 
o‘ziga hisoblab berishining guvohi bo‘ldik. Musobaqa 
oldidan sportchilarning har biri qanday natija ko‘rsatishini 
maqsad qilib qo‘yganligi murabbiyning hisob- kitoblaridan 
aniqlandi. 
Masalan, murabbiy 400 metr qisqa masofaga 
yuguruvchini 150 metr masofaga yugurtirib, ya’ni 150 
metr masofaga qayta-qayta yugurtirib sportchining shu 
masofadagi o‘rtacha natijasini oladi va olingan natijani 150 
metrga bo‘lib, 400 ga ko‘paytiradi. Bu matematik hisoblash 
usuli orqali sportchilarni musobaqada qanday natija 
ko‘rsata olish mumkinligini oldindan hisoblab berishi 
kuzatildi. Bu usulni yanada chuqurroq o‘rganishga ehtiyoj 
sezildi.400 metrga yuguruvchini murabbiy 150 metr 
masofasini 5 marta yugurtirib, yugurgan natijalarini 
o‘rtacha vaqtini oladi. 

Download 0.88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   33




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling