Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

S = a b =
100 m m • 64 m m =
6
4 0 0 m m
2
= 64 sm 2. Javob: 64 sm 2.
T o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k n in g y u zi uning aso si b ilan b alan d lig in in g
k o 'p a y tm a sig a teng: S~a-b (k v ad rat birlik ), b u n d a aso s a v a b alan d lik
b b ir xil u zu n lik b irlik larid a ifodalanadi.
6
. K atak d aftarin g izg a asosi 
6
katak, b alandligi 
8
katak b o ig an
t o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k chizing. Shu t o 'g 'r i to 'rtb u rch ak n ech ta katak d an
tuzilgan?
Y u z l a r n i f o r m u l a y o r d a m i d a h i s o b l a s h
1. 
A sosi 5 sm va balan d lig i 3 sm boMgan t o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k
c h izin g . U n in g y o n ig a asosi 4 sm va balan d lig i 3 sm boMgan to 'g 'r i 
to 'rtb u rc h a k chizing. Bu to 'g 'r i to 'rtb u rc h a k la r y uzlari y ig 'in d is im
ikki usul b ilan h isoblang: a) 3 -5 +3 • 4
b) 3 • (5 +4).
254

---

2. 
A so sin in g uzunligi 3 sm , balan d lig i 4 sm va aso sin in g
uzu n lig i 5 sm , balandligi 4 sm b o ig an to ‘g ‘ri to ‘rtb u rch ak lam i 
y o n m a-y o n chizing. U la m in g yu zi y ig ‘indisini ikki usul b ilan 
hisoblang. 
1
- v a 
2
- m asalalard an q an d ay x u lo sag a k elish m um kin?
t
:
—
■■'
■
'
3. A sosi a, b alandligi b va asosi c, balan d lig i b boMgan to ‘g ‘ri 
to ‘rtb u rch ak lar y o n m a-y o n q o ‘yilgan. (a+ c)b = ab + b c ek anini k o ‘rsat- 
ing. Bu b ilan k o ‘paytirish am alin in g qo 'sh ish g a nisbatan taq sim o t 
q o n u n in i isbotlagan b o ‘lasiz.
4 . Jad v aln i toN diring. B unda S - to ‘g ‘ri t o ‘rtb u rch ak n in g yuzi, 
a - aso si, b - balandligi. S = a • b
s
48
52
96
72
68
180
a
8
13
7
10
17
25
20
b
9
14
12
6
12
25
18
T o m o n lari butun so n lar va perim etri 12 sm boMgan to ‘g ‘ri t o 'r t ­
b u rc h a k la r chizing. U la m in g yu zlarin i h isoblang. M os ja d v a l tuzing. 
Q an d ay shakl u chun y u z en g katta b ldi? b) П + П = 18 boMsa, П • П 
q a ch o n en g katta boMadi?
5. A so sin in g uzunligi 
6
sm va b alandligi 4 sm boMgan 2 ta 
to ‘g ‘ri to 'rtb u rc h a k y o n m a-y o n v a ustm a-u st q o 'y ilg a n . M os shakl 
ch izin g , to 'g 'r i to 'b u rc h a k la rn in g perim etrini v a yu zin i h isoblang.
6
. T o m o n larin in g uzunligi butun so n lar va perim etri 20 sm boM­
g an t o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k la r chizing. U larn in ig y u zlarin i h isoblang. 
T o m o n lari q an d ay b o 'lg a n d a yu zi en g katta b o 'ld i? Q anday shakl 
b lganda y u z en g katta b o 'ld i?
P erim etrlari o 'z a ro ten g boM gan b arch a to 'g 'r i to 'rtb u rc h a k la r 
ich id a k v ad ratn in g yuzi en g katta boMadi.
7. T o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k aso sin in g uzunligi 10 sm , balan d lig i u n ­
d an 2 sm qisqa. Shu t o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k n in g yu zin i va p erim etrin i 
toping.
8
. T o 'g 'r i to 'rtb u rch ak n in g perim etri 48 sm . T o m o n larid an biri 
8 
sm . U n in g yu zin i hisoblang.
255

---

9. 
R asm dagi sh ak ln in g y u zi 680 sm
2
bo'lsa, berilgan o lch am lar- 
d an foydalanib, x ni toping.
T o ‘g ‘ri to ‘rtb u rch ak n in g tom onlari u zunliklari: a) 5 sm v a 
6
sm ;
b) 10 sm va 15 sm ; d) 12 sm va 17 sm ; e) 4 0 sm va 5 dm ; с) 1 m v a 
8 
dm ; g) 2 dm va 25 sm . U n in g perim etri va yu zin i hisoblang.
Y u z v a p e r i m e t r n i h i s o b l a s h g a d o i r m a s a l a l a r
M a s a l a .
T o ‘g ‘ri to ‘rtb u rch ak n in g perim etri 56 sm . U ning bir 
tom oni ik k in ch isid an
8
sm uzun. Shu t o ‘g ‘ri to 'rtb u rc h a k n in g to ­
m o n lari u zunliklarini toping. M asalani ikki usulda y ech ish m um kin.
1 u s u l :
1
) to ‘g ‘ri to 'rtb u rc h a k q o 's h n i tom onlari u zu n lik larin in g
y ig 'in d is i nech a santim etr? 56 sm : 2 = 28 sm.
2
) to 'g 'r i to 'rtb u rc h a k ikkita qisqa tom oni u zu n lik larin in g
y ig 'in d is i nech a santim etr? 28 sm - 
8
sm =
20
sm.
3) to 'g 'r i to 'rtb u rc h a k n in g qisqa to m o n i uzunligi nech a san ti­
m etr? 
20
sm : 
2
=
10
sm.
4) t o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k n in g uzun tom oni n echa san tim etr? 
10
sm + 
8
sm = 18 sm.
Javob: T o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k n in g tom onlari uzunliklari: 10 sm va 
18 sm . T ekshirish: 10 + 1 0 + 18 + 18 = 56 (sm ).
2
u s u l :
T o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k n in g b ir tom oni (m asalan , qisqa 
tom oni) uzunligini x deb b elg ilasak , uzun tom oni x
+8
b o 'la d i. 
T o 'g 'r i to 'rtb u rc h a k la r q o 's h n i tom onlari u zu n lik larin in g y ig 'in d is i 
56 : 2 = 28 sm . M asala sh artig a m os ten g lam a tuzib, yecham iz: 
x+ (x + 8 )= 2 8 ; 
2
x
+8
= 28; 
2
x = 28 - 
8
; 
2
x=
20
; x =
20
:
2
; x =
10
sm; 
x + 8 = 1 0 + 8 = 1 8 (sm ). Javob: 10 sm v a 18 sm.
1. B o 'y i 4 0 0 m , eni 300 m b o ig an m aktab b o g 'i yu zin i k v ad rat 
m etr, a r va gek tard a ifodalang.
2. B erilg an o 'lc h a m la r b o 'y ic h a to 'g 'r i to 'rtb u rc h a k n m g yuzini 
S = a • b fo rm u lag a k o 'ra hisoblang:
a, sm