Bo‘z tuproqlar mintaqasi

^X22	^X32				Xk2
Ф 2
3	^X13	^X23	^X33				Xk3	Ф 3
N	^XiN	X ^N	X ^N				XkN	Ф 4

Endi natural masshtabdan yangisiga o„tamiz. Buning tasodifiy qimatining barcha kattaliklarini formulalar bo’yicha tartibga solamiz:

_po = ^pp _x = ^ХЛ~ ^xj ¹ = ¹,²,³, ^N ₍₃₎

^P S_v ^j SXj j = 1,2,3, К ^{( )}

Bunda: p°, х_;г -tegishli omillarning me’yorlashtirilgan ko‘rsatkichlari;

p, Xj -omillarning o’rtacha ko„rsatkichlari;

S₉, S_xj-omillarning o’rtacha kvadratli og„ishi;

YAngi masshtabda quyidagilarga egamiz:

N

Z ⁽Pi ~p<sup>p2

ш</sup> ; s =

Z^(xn-^x)2

-; (4)

Sp =

N

N

x° =0; Schj=1, Фо=0, Sp =1

Bunda tanlangan korrelyasiya koeffitsenti ushbuga teng:

1 N 1 N

1. 
   ¹ 0 0 0 ¹ 0 0 /с\
   

r 0 = / ViXn r 0 0 = / X •X- (5 )

v⁰ x^j N ^{T 1} x⁰ xin N ^T

l>m. l,m=1,2 k.

Korrelyasiyaning saylangan koeffitsenti (5) formula bo’yicha hisoblangan bo’lib, natural masshtabda ifodalangan o„zgaruvchan ko„rsatkichlar orasidagi koeffitsientga baravar:

N

T (^xi - ^x)(V ^-v)

⁰ - '⁼¹ - (6)

r =

N • ^x •

Me’yorlashtirilgan o„zgaruvchan ko„rsatkichlar orasida regressiya tenglamasining ozod hadi yo„q va quyidagi ko„rinishdadir:

•0 0 , 0 . . 0 (H\

V = ^ai^xi + ^а₂x₂ + + ^ax ⁽⁷⁾

Tenglamlar (7) koeffitsenti ushbu shartdan topiladi:

N

^S = T⁽V° ^-v‘⁰⁾ = min .

i=1

S funksiyasi minimum shartlari xuddi bitta o„zgaruvchan bog„liq holdagi kabi aniqlanadi:

® = 0 « = 0 « = 0 , (8)

KIRISH 1

Nazorat savollari: 24

Nazorat savollari: 27

3.Tajriba dalasida tuproqning suv xossalari. 28

3.1.Tuproqning suv xossalari: tuproqdagi namlik turlari (molekulyar, gravitatsion, kapilyar, dala, to‘la, chegaraviy dala nam sig‘imlari va b.), ularni 28

Nazorat savollari: 32

3.2.Tuproqning fizik va mexanik xossalari. 33

chuqurlik o„lchagich. 45

Nazorat savollari: 47

4.Qishloq xojaligi ekinlarini sug‘orish tartibi va mavsumiy suv sarfini belgilash 47

4.1.Sug‘orish usullarini qo‘llash bo‘yicha tajribalar qo‘yishni tashkil etish. 47

Nazorat savollari: 55

4.2.Sug‘orishning texnik elementlarini tanlash: egat uzunligi, egatning ko‘ndalang kesim yuzi, egatdagi suv sarfi. 55

5.Dala tajribalarida sug‘orish usullarini qo‘llash. 57

5.1.Sug‘orish usullarini qo‘llash bo‘yicha tajribalar qo‘yishni tashkil etish. 57

5.2.Sug‘orishnmg texnik elementlarini tanlash: egat uzunligi, egatning ko‘ndalang kesim yuzi, egatdagi suv sarfi. 72

Nazorat savollari: 77

5.4.Qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orish muddatlari va me’yorlarini qo‘lrefraktometri orqali aniqlash. 77

Nazorat savollari: 84

6.1.1.Tuproqning namligi aniqlash usullari. 91

6.2.Sug’orish usullari hamda me’yorlarini ekinlarning o„sib rivojlanishiga ta’siri. 93

Nazorat savollari: 98

6.2.2.Sug’orish usuli va sug’orish tartiblarini ekinlarning o„sish va rivojlanishiga ta’sirini aniqlash: kuzgi bug’doyda fenologik kuzatuvlarni tashkil etish. 98

Q м 101

Q бр Q + 8ф 102

(b) (d) (f) 106

0 - '=1 - (6) 116

Tenglamaning chap va o„ng qismlarini 1/N ga ko„paytiramiz. Natijada har bir koeffitsentda (9) formulaga binoan, saylangan korrelyasiya CH ni olamiz. Quyidagini e’tiboga olib,

₁N

¹V (х j )² =S ²„ =1

N^{V j Xj}

Ushbu normal tenglamalar tizimini olamiz:

^a1 + ^a2^TX₁X₁ ^{+ + +} ОЛл = t

^Г ^x 2X! + ^a2 + ^a3^rx 2X3 + + ^akK 2X^^ (¹⁰)

a.% X + ^a2^rX_t X₂ + °зГх_к X + + ^ак=^Гщ_к

Shu ni e’tiborga olish kerakki, r_x^ = r_Vi Korrelyasiya koeffitsentlari yangi

masshtabdagi jadvalning tegishli ustunlarini oddiy ko„paytirish bilan oson hisoblab chiqiladi. Ko’p parametrli jarayonlar uchun (10) tizim yuqori darajalidir va uni hisoblash mashinasida hisoblash zarur.

(10) tizimni hal etib, ko„plik korrelyasiya koeffitsenti hisoblanadi:

^R = V^a1^rm ^{+ a}2t ^{+ + a}kt ⁽¹¹⁾

Ko„plik korrelyasiya koeffitsenti ko„plik regressiya holida bog„liqlik kuchi ko„rsatkichi bo’lib xizmat qiladi:

„ < R < 1 (12)

(7) tenglamani amalda qo’llash uchun quyidagi formulalar bo’yicha natural masshtabga o„tish zarur:

KIRISH 1

Nazorat savollari: 24

Nazorat savollari: 27

3.Tajriba dalasida tuproqning suv xossalari. 28

3.1.Tuproqning suv xossalari: tuproqdagi namlik turlari (molekulyar, gravitatsion, kapilyar, dala, to‘la, chegaraviy dala nam sig‘imlari va b.), ularni 28

Nazorat savollari: 32

3.2.Tuproqning fizik va mexanik xossalari. 33

chuqurlik o„lchagich. 45

Nazorat savollari: 47

4.Qishloq xojaligi ekinlarini sug‘orish tartibi va mavsumiy suv sarfini belgilash 47

4.1.Sug‘orish usullarini qo‘llash bo‘yicha tajribalar qo‘yishni tashkil etish. 47

Nazorat savollari: 55

4.2.Sug‘orishning texnik elementlarini tanlash: egat uzunligi, egatning ko‘ndalang kesim yuzi, egatdagi suv sarfi. 55

5.Dala tajribalarida sug‘orish usullarini qo‘llash. 57

5.1.Sug‘orish usullarini qo‘llash bo‘yicha tajribalar qo‘yishni tashkil etish. 57

5.2.Sug‘orishnmg texnik elementlarini tanlash: egat uzunligi, egatning ko‘ndalang kesim yuzi, egatdagi suv sarfi. 72

Nazorat savollari: 77

5.4.Qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orish muddatlari va me’yorlarini qo‘lrefraktometri orqali aniqlash. 77

Nazorat savollari: 84

6.1.1.Tuproqning namligi aniqlash usullari. 91

6.2.Sug’orish usullari hamda me’yorlarini ekinlarning o„sib rivojlanishiga ta’siri. 93

Nazorat savollari: 98

6.2.2.Sug’orish usuli va sug’orish tartiblarini ekinlarning o„sish va rivojlanishiga ta’sirini aniqlash: kuzgi bug’doyda fenologik kuzatuvlarni tashkil etish. 98

Q м 101

Q бр Q + 8ф 102

(b) (d) (f) 106

0 - '=1 - (6) 116

(1 - R²) • K ’ ² 1 - RVN - K -1

Bizning misolda Fishyer krityeriysi regressiyasi tenglamasiga, o’rtacha tarqalishiga nisbatan qancha marta kamaytirishni ko„rsatadi. G„ ning qiymati jadvaldagidan qancha ko’p bo’lsa, regressiya tenglamasi Shu ncha samaralidir.

DGHU algoritmi (dalilarni guruhiy hisoblash usuli). Adekvat matematik modeli tuzish maqsadida kibyernetik modellashtirish nazariyasi («qora quti»nazariyasi) qo„llaniladi. Bunda modellar ma’lum tahliliy qonuniyatlar bo’yicha korreksiyalanadi.

Ma’lumki (9), «qora quti» nazariyasining samarali usullaridan biri «dalillarni guruhiy hisoblash» usulidir (DGHU).

DGHU o„z-o„zini idora etishga asoslanib bo’lib, ba’zi krityeriylar seleksiyasining global minimumini izlashdan iboratdir. U modelning doimiy murakkablashishida «tashqi to„ldirish» xususiyatigi ega. Seleksiya krityeriyasini tanlash evristik va masalani echish maqsadi bilan belgilanadi. Izlash uslubi - modellarni navbatlab sinashdan iboratdir.

Maqbul modelni izlashda DGHU ning polinominal algoritmlari qo„llaniladi. DGHU ga binoan izlanayotgan to’liq ta’rif (1) fandaydir xususiy to„plam bilan almashtiriladi. Ular ikki dalilning funksiyasi hisoblanadi.

Seleksiyaning birnchi qatorida-Z_1r=/_r(xtXe), ikkinchi va kelgusi qatorlarida ^zjp = fp(^z(j-i)p ^z(j-i)(p+i)) bunda j - seleksiya qatorlari soni.

Xususiy koeffitsentlar ta’riflari o„rgatuvchi yergashishlar ma’lumotlri asosida aniqlanadi. Buning uchun eng kichik kvadratlar uslubi qo„llaniladi. Tarkibiy (aproksimatsiyalovchi) funksiya f_r sifatida ikki argumentga nisbatan ikkinchi darajadan yuqori bo„lmagan polinomlardan foydalaniladi:

Z, = a⁽⁰⁾ + a⁽ⁱ⁾x. + a⁽²⁾х + a⁽³⁾x. x + a⁽⁴⁾x² + a⁽⁵⁾x² ,

i5 i р i р ip i р ep i р ip ep i р ip i р ep’

ikkinchi va keyingi qatorlarida-

Z = a⁽⁰⁾ + a⁽ⁱ⁾Z + a⁽²⁾Z + a⁽³⁾Z Z + a⁽⁴⁾Z² + a⁽⁵⁾Z² ,

jp j^ JP ip JP ep ip ep ip JP ep?

Bunda: j-seleksiya qatorlari soni (j = 2,k);

r-xususiy tariflar soni, р = i, С _г;