Bo‘z tuproqlar mintaqasi
Download 1.04 Mb.
|
Мел-да илм изла усл к- лотинча
Qiyaligi turlicha yerlarda sug’orish usullarini tuproq zarrachalarining yuvilishiga ta’siri, t/ga (o’rtacha uch yillik ma’lumotlar) usullarining paxta hosiliga ta’siri, s/ga (oqqovoq ilmiy-tajriba stansiyasi)
Nazorat savollari: Qishloq xo ‘jaligi ekinlarini etishtirishda suv yeroziyasi nima? Qishloq xojaligi ekinlarini etishtirishda tuproq yuvilishi qanday aniqlanadi? Qishloq xojaligi ekinlarini etishtirishda suv va tuproq yeroziyasi qanday aniqlanadi? 6.7.Sug‘orish texnika va texnologiyalarini qishloq xo‘jaligi ekinlarining hosildorligiga ta’siri. Sug’orish texnika va texnologiyalarini g‘o‘zaning hosildorligiga ta’sirini aniqlash. Hosilni yig„ish va hisoblash har qanday dala va dala-laborotoriya tajribasining yakunlovchi pog„onasidir. Nihoyatda mas’ulyatli hisoblangan bu davrda tajriba ijrochisining e’tibori dalani hosil yig„im-tyerimiga o’z vaqtida va puxta tayyorlashga qaratilishi lozim. Tyerim qo„lda, mashinada, Shu ningdek, ham qo„lda ham mashinada o’tkaziladi. Unutmaslik kerakki, bu tadbir har yili bir xil usulda amalga oshirilgani ma’qul.
Yig„im-tyerimga aloqador barcha tayyorgarlik ishlari mavsum boshlanishidan bir necha kun avval tugatilishi, hisobli o’simliklar paxtasi bir-ikki kun oldin tyerib olinishi zarur. Tajriba dalasini paxta tyerimiga tayyorlash variantlar o„lchamini tekshirish va yo„qolgan qoziqlarni tiklashdan boshlanadi. So„ngra hisobli va himoya egatlarini ajratishga kirishiladi. Buning uchun tajriba dalasining yuqori qismidn 2-5m tashlab ikki chekka va o„rtasiga nishon belgisi qo„yiladi-da, to’g’ri chiziq hosil qilinadi, keyin qanop tortiladi. Hosil bo’lgan chiziq bo„ylab o„simliklarning tepa tomondagilarini biroz yotqizib yo„lakcha hosil qilinadi. Xuddi Shu nday yo„lakcha tajriba dalasining pastki qismida ham ochiladi. Agar variantlar 2 va undan ko’p yarusda joylashgan bo’lsa, ish ularning har birida bajariladi. Keyin har bir variantdagi hisobli va himoya egatlari ajratilib, hisobli egatlarning birinchi qatoridagi birnchi qatoridagi birinchi o„simlikka va oxirgi qatordagi oxirgi o„simlikka yorliq (etiketka) osiladi.xuddi Shu nday yorliqlar variantning pastki qismidagi o„simliklarga ham osiladi Paxta hosili maydonchalar bo’yicha tyerilishi uslubiy jihatdan noto„g„ri, butun variant bo’yicha tyerib olinishi kerak. (22.1. va 22.2chizmalar). Hosilni qo‘lda tyerish. Umumiy tyerimdan avval hisobli o„simliklardan paxta tyerilib, bitta ko„sakdagi vazni aniqlanadi. Bunda tyerilgan paxta xaltachaga o„simlikdagi yorliq bilan qo„shib solinadi yoki yorliqdagi ma’lumotlar xaltacha ustiga yoziladi. Unda tajribaning nomi, variantning tartib raqami, takrorlanish ko„saklar soni, tyerim sanasi, paxta vazni, tajriba ijrochisi yoki laborant familiyasi ko’rsatilishi lozim. Har bir variantda 50, 100 ta ko„sakdagi paxta tyerilib, vazni aniqlanishi kerak. Hisobli o„simliklarda paxta tyerib olingach, variant bo’yicha tyerimga kirishiladi. Har variantga bitta yoki ikkita tyerimchi qo„yilib, ularga himoya qatorlari qaysi ekanligi ko„rsatiladi. Tyerimchilarning familiyalari va varianti hisob jurnaliga yozib qo„yiladi. Tyerilgan paxta yaxshi sozlangan tarozida tortib olinadi va vazni oldindan tayyorlangan daftarga (9-shakl) yozib boriladi. Bu daftar betlari sahifalanib, tajriba rahbari tomonidan tasdiqlanadi. Tyerimchilarni tyerimga boshqacha usulda ham qo’yish mumkin. Buning uchun tyerimchilardan har biriga familiyasi, variant raqami takrorlanishi yozilgan qog„oz byeriladi tyerimchi bu qog„zni tarozibonga topshiradi. Tyerilgan paxta hosili qayd etiladigan daftar
Eslatma. Nusxa tahminan to ‘Idirilgan. Paxta hosili hisoblanadigan dala daftariga tyerim sanasi, variant raqami takrorlanish raqami, tyerimchining familiyasi va ismi, variantning hisobli maydoni, qopdagi paxta vazni (kg, burutto), qop og„irligi (g), paxta vazni (kg, netto), qopsiz qayd etiladi. Tajriba ijrochisi tyerimchilarning familiyasi va ismlarini ularni qatorlarga qo„ygan tartibda yozib oladi. Tyerimchi tyergan paxtasi bilan yorliq (etiketka)ni topshiradi. Tajriba ijrochisi paxtani tortib, daftar hosil miqdorini yozib qo„yadi. Himoya egatlaridan tyerilgan paxta vazni hisoblash daftariga yozib qo„yiladi. Bunda tyerim sanasi, tyerimchining familiyasi va paxta og„irligi ko„rsatiladi. Mavsumda paxta 2-3 marta tyeriladi. Bu tadbirni o’tkazish uchun quyidagi muddatlarga mo„ljallanadi: sentyabrning ikkinchiyarim, oktyabrning o„rtasi va oktyabning oxiri noyabrning boshiga. Agar tyerim paytida yog‘mgarchilik tufayli yig„ishtirib olingan paxta namligi baland bo’lsa, ulardan 2 kg olinib, namligi aniqlanadi va zarur hisob-kitob qilinadi. Paxta namligi qopchalarda domiy vazngacha quritilib yoki bevosita dalada maxsus asbob yordamida aniqlanadi. Ochilgan paxtalar to’liq tyerib olingach, ochilmagan ko„saklar tyerib olinadi. Tyerilgan ko„saklardan namuna uchun 2 kg olinib, ularning har biridan qancha paxta chiqishi aniqlanadi. Namunalar har bir variantdan va qaytarilishlardan alohida-alohida olinadi. Ko„sakdagi paxta ajratilib, quritilgach, qanchaligi aniqlanadi va zarur hisob- kitoblar qilinadi. Hisobli o„simliklardagi ko„saklarning har biridagi paxta ham Shu tartibda tyeriladi va vazni aniqlanadi. Ular har bir variantdan tyerilgan hosilga qo„shiladi. Hisobli va himoya maydonlaridan tyerilgan paxta hosili jamlanib, tajriba dalasi bo’yicha o’rtacha ko„rsatkich hisoblab chiqiladi, dalalar tarixi daftariga yozib qo„yiladi.
Dala tajribasi 1 gektar va undan kattaroq maydonlarni egallaganda paxta hosili va ko„rakni mashinada tyerish keng qo’llanilishi kerak. Mashina tyerimida qo„l mehnati srfi 2-2,5 marta kamayadi, tyerish muddati 2,5 oydan 1 oygacha qiskaradi. Tajriba dalasini mashina tyerimiga tayyorlashda begona o„tlarga qarshi chopiq, qaytish maydonchalaridagi G’o’za desikatsiyasi, tyerimdan oldin barglarni tushirish ishlari amalga oshiriladi. O„simliklarning tyerimiga olinadigan zarur namunalari defoliatsiyagacha olinishi kerak. Mashinalar qaytadigan maydonchalar dalaning yuqori va pastki qismlarida tayyorlanadi. Ulardan har birining kengligi 8-9m, “Magnum” rusumli tyerim mashinasi uchun 10-12 m bo’ladi. Qaytish maydonchalaridagi ko„saklarning 70-80% i desikatsiyadan 8-12 kun o„tgandan keyin ochiladi. Ular yoki qo„lda yoxud mashinada tyeriladi, orqasidan ko„sak tyeruvchi mashina qo„yilib, barcha ko„saklar tyerib olinadi. So„ngra yerga to„ qilgan paxta tyeriladi, G’o’zapoya yig„ib olinib, daladan tashqariga chiqarib
tashlanadi. Shu ndan keyin qaytish maydonchasi gredyer bilan tekislanadi, hisobli egatlar va ular orasidagi himoya qatorlari ajratiladi. Mashina tyerimi boshlanishi oldidan mashina bunkyerlaridan paxtani to„kish uchun 4x4 m o„lchamdagi maydoncha tayyorlanadi. Bu maydonchaga tarozi o„rnatiladi, variantdan tyerilgan paxtani qoplash uchun qoplar tayyorlab qo„yiladi. Tyerilgan paxtani qoplash va tortish uchun bir-ikki ishchi ajratiladi. Variant katta bo’lib, bunkyer to„lib ketadigan bo’lsa, u holda telejkaga ag„darilib, katta tarozida tortiladi. Mashina tyerimi boshlangunga qadar hisobli o„simliklardagi ochilgan ko„saklar hosili tyerib olinadi, ko„saklar 60-70% ochilganda, dastlab barcha hisobli egatlar, so„ngra himoya qatorlari hosili mashinada tyeriladi. Birinchi yurishda mashina variantning o„ng tomonidan kirib, chiqishda chapga buriladi, maina yurishi bo’yicha yana o„ng tomonidan kiradi. Shu nday qilinsa, tupdagi paxta yerga kamroq to„kiladi. Mashinada tyerilgan paxta, odatda, yuqori namlikka ega va ifloslangan bo’ladi. Shu ning uchun har variantdan 2 kg dan alohida asosiy va podborshik bunkyerlaridan paxta namunasi olinib Shu yerning o„zida tortiladi va laborotoriya tahliliga yuboriladi. Birichi tyerimdan keyin paxta yerga ko’p to„ qilgan bo’lsa, podbor tyeriladi, agar kam bo’lsa, ikkinchi tyerimdan keyin ko„sak bilan birga ko„saktyergichda tyerib olinadi. Podbordan ham har variantdan namlik, ifloslanganlik va paxta chiqishini aniqlash chun namunalar olinadi. Ikkinchi mashina tyerimi oldidan hisobli o„simliklarda ochilgan paxta tyerib olinadi. Variantlarda mashina tyerimi ikki marta o„tkazililib, ko„saklari ko„sktyergichda tyeriladi, umumiy massasidan namlikni aniqlash va paxta chiqishiga 1-2 kg dan namuna olinadi. Hosil hisobi bo‘yicha ma’lumotlarni ishlash. Hosil hisobi bo„yicha ma’lumotlarga ishlov berish quyidagicha amalga oshiriladi: 139 Tyerimlar bo’yicha bir ko„sakdagi paxta vazni aniqlanadi. Bunda hisobli o„simliklardan tyerilgan paxta ulardagi ko„saklar soniga bo’linadi. Bitta ko„sakdagi paxta vazni barcha tyerimlar bo’yicha aniqladi. Buning uchun barcha tyerimlarda zarur variantlardagi hisobli o„simliklardan tarilgan paxta vazni bir-biriga qo„o„shilib, G’o’zalardagi paxtasi tyerilgan ko„saklar soniga bo’linadi. Har bir variant va har bir tyerim bo’yicha yig„ishtirib olingan paxta miqdri aniqlanadi. Bunda barcha tyerimlarda tyerilgan paxta umumiy paxta maydoniga bo’linadi. Variantlar va takrorlanishlar bo’yicha (o’rtacha arifmetik) o’rtacha hosildrlik (s/ga) aniqlanadi. Har qaysi varianing nazorat variantidan o’rtacha farqi aniqlanadi (s/ga va %). Olingan ma’lumotlarning ishonchliligi variotsion statistika uslubi bo’yicha belgilanadi. Bu fenologik kuzatuvlar va boshqa hisob-kitoblar bilan birga variantlar orasidagi farqning ishonchliligini aniqlash imkonini byeradi. Tajribada olingan ma’lumotlarga ishlov byerishning eng mukammal usulidan biri sochilgan dispyersion tahlilidir. Bu usul jahon miqiyosidagi tajriba ishlari amaliyotida tan olingan (B.A.Dospexov. Metodika polevogo opыta-M., 1976). Nazorat savollari: G‘o ‘zan etishtirishda sug ‘orish texnika va texnologiyalari nima? G‘o‘zani etishtirishda sug‘orish texnika va texnologiyalarining paxta hosildorligiga ta ’siri nima? G ‘o ‘zani etishtirishda sug ‘orish texnikasiga asoslanib, paxta hosildorligini qanday aniqlanadi? Sug‘orish texnika va texnologiyalarini kuzgi bug‘doyning hosildorligiga ta’sirini aniqlash. Tajribadagi o‘rim-yig‘im vaqtida yo„qotilgan don hosili quyidagicha aniqlanadi: Tajriba dalasida o„rim-yig„im ishlari davomida takrorlanishlarning hamma
variantlaridagi uch nuqtadan dioganal bo’yicha 1m hajmdagi maydon ajratib olinadi. Ajratib olingan maydondagi to„ qilgan don, uzilib qolgan boshoqlar tyerib olinadi va tarozida o„lchanadi. Nuqtalardan yig„ib olingan don og‘irliklarining o’rtacha hisobi chiqarilib, bir gektarda o„rim-yig„im vaqtida yo„qotilgan don hosili aniqlanadi. Eslatib o„tish joizki, kuzgi bug’doyning ayrim navlari kuchli shamol ta’sirida yoki ildizlari yaxshi rivojlanmagani sababli me’yoridan ortiq sug„orilganlda “yotib” qolishi mumkin. Bunday holatda dala bo’yicha bug’doy poyalari “yotib” qolgan joylar aniqlanadi va o„lchab chiqiladi. O„rim-yig„imni boshlashdan oldin esa, joylardagi bug’doy qo„lda (agar kam bo’lsa) o„riladi, “yotib” qolgan bug’doylar bilan band maydon ko’p bo’lsa, maxsus jatkalar yordamida o„rib olinadi va keyinchalik kombaynlarda yanchiladi.
Kuzgi bug’doyda ildiz va ang„iz qoldiqlari tajribaning uch takrorlanishida aniqlanishi kerak. Buning uchun tajribaning har variantidan dioganal bo’yicha uch nuqta belgilab olib, 25x25sm kenlikda tuproqning har 10sm qatlamida (0-10, 10-20, 2030 va h.k.) 1 metrgacha tuproq olinadi. Olingan tuproq namunalari teshikchalari diametri 1mm bo’lgan maxsus sitalarda yuviladi. YUvib olingan ildizlar yaxshilab
Download 1.04 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||