Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

XXVII BOB. AHOLI DAROMADLARI VA DAVLATNING IJTIMOIY 
SIYOSATI 
 
1. Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi turmush darajasi va uning 
ko’rsatkichlari. 
2. Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash. 
3. O’zbekistonda davlat ijtimoiy siyosatining asosiy yo’nalishlari. 
 
1. Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi turmush darajasi va uning 
ko’rsatkichlari 
Aholi daromadlari ularning ma‘lum vaqt davomida (masalan, bir yilda) pul va 
natural shaklda olgan barcha daromadlari miqdoridir. 
Aholi iste‘mol darajasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri ularning daromadlari darajasiga 
bog‘liq bo‘ladiki, u aholi turmush darajasini belgilab beradi. 
Aholi pul daromadlari ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan 
daromad, nafaqa, pensiya, stipendiya shaklidagi barcha pul tushumlarini, mulkdan 
foiz, dividend, renta shaklda olinadigan daromadlarni, qimmatli qog‘ozlar, 
ko‘chmas mulk, qishloq xo‘jalik mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlarini 
sotishdan va har xil xizmatlar ko‘rsatishdan olinadigan pul mablag‘lardan iborat 
bo‘ladi. 
Natural daromad mehnat haqi hisobiga olinadigan va uy xo‘jaliklarining o‘z 
iste‘mollari uchun ishlab chiqargan mahsulotlardan iborat bo‘ladi. 
Aholi daromadlari darajasiga bevosita ta‘sir ko‘rsatuvchi omillar orasida ish 
haqidan tashqari chakana narx dinamikasi, iste‘mol bozorining tovarlar bilan 
to‘yinganlik darajasi kabilar muhim o‘rin tutadi. 
Aholi daromadlari darajasiga baho berish uchun nominal, ixtiyorida bo‘lgan 
va real daromad tushunchalaridan foydalaniladi. 
Nominal daromad – aholi tomonidan ma‘lum vaqt davomida pul shaklida 
olingan daromad hisoblanadi. 

---

439 
Ixtiyorida bo’lgan daromad – shaxsiy iste‘mol va jamg‘arma maqsadlarida 
foydalanish mumkin bo‘lgan daromad. Bu daromad nominal daromaddan soliqlar 
va majburiy to‘lovlar miqdoriga kam bo‘ladi. 
Real daromad – narx darajasi o‘zgarishini hisobga olib, aholining ixtiyorida 
bo‘lgan daromadga sotib olish mumkin bo‘lgan tovar va xizmatlar miqdorini 
ko‘rsatadi. 
Aholining nominal pul daromadlari turli manbalar hisobiga shakllanadi va 
ularni quyidagicha umumlashtirish mumkin: 
a) ishlab chiqarish omillari hisobiga olinadigan daromad; 
b) davlat yordam dasturlari bo‘yicha to‘lov va imtiyozlar shaklidagi pul 
tushumlari; 
v) moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pul daromadlari. 
Respublikamizda mehnatni rag‘batlantirish maqsadida ish haqini oshirish 
natijasida aholi daromadlari muttasil o‘sib bormoqda. Jumladan, 2016 yilda aholi 
umumiy daromadlari 12foizga o‘sgan. 2000 yil bilan taqqoslaganda, real daromad 
aholi jon boshiga 8,6 barobar ko‘paydi.
85
Aholining yollanib ishlovchi qismi oladigan daromadlarning asosiy turi ish 
haqi istiqbolda ham pul daromadlari umumiy hajmining shakllanishida o‘zining 
etakchi rolini saqlab qoladi.