Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Yerning  ràdiàtsiîn  bålbîg‘i.  Zàryadlàngàn  zàrràlàrning  Yer

àtrîfidàgi taqsimîti hàqidàgi dàstlàbki mà’lumîtlàr Yerning sun’iy

yo‘ldîshlàri  yordàmidà  îlingàn.  Yer  àtrîfidàgi  fàzîdà  Yerning

màgnit màydîni tà’siridà vujudgà kålgàn shundày bålbîg‘ màvjudki,

undàgi zàryadlàngàn zàrràlàrning zichligi sàyyoràlàràrî bo‘shliqdàgi

birlàmchi kîsmik nurlàr zàrràlàrining zichligidàn yuz milliînlàb

màrtà kàttàdir. Zarrachalardan iborat bunday belbog‘ ràdiàtsiîn

bålbîg‘ dåyilàdi.

Ràdiàtsiîn  bålbîg‘ning  ekvàtîr  tåkisligidàn  G‘àrbiy  yarim

shàrdàgi  bàlàndligi  Yer  sirtidàn  600  km  bo‘lsà,  shàrqiy  yarim

shàrdàgi bàlàndligi 1600 km àtrîfidà bo‘làdi. Bålbîg‘ning tàshqi

chågàràsining  bàlàndligi  Yerning  8–10  ràdiusigà  tång.  Yer  rà-

diàtsiîn bålbîg‘ining nîsimmåtrik jîylàshuvi, zàryadlàngàn zàrrà-

---

150

làr hàràkàtining Yer màgnit màydînining jîylàshuvigà bîg‘liqligi-

dadir. Ràdiàtsiîn bålbîg‘ và kîsmik nurlàrni o‘rgànish, bir tîmîn-

dàn,  kîinîtdà  bo‘làdigàn  jàràyonlàr  hàqidà  mà’lumît  mànbàyi

bo‘lib õizmàt qilsà, ikkinchi tîmîndàn, ulàrning jînli îrgànizm-

làrgà tà’sirini bilish muhim àhàmiyatgà egàdir.

Sinîv sàvîllàri

1. Êîsmik nurlàrni kim kàshf etgàn? 2. V.Gåss nimàni o‘rgàngàn?

3. Nimàgà àsîslànib kîsmik nurlàrning màvjudligi hàqidà fikr yuritgànlàr?

4. Nimà uchun bu nurlàrgà kîsmik nurlàr dåb nîm bårishgàn? 5. Êîsmik

nurlàrining intånsivligi bàlàndlikkà qàràb qàndày o‘zgàràdi? 6. 63- ràsmni

tàhlil  qiling.  7.  Qàndày  nurlàrgà  birlàmchi  kîsmik  nurlàr  dåyilàdi?

8. Birlàmchi kîsmik nurlàr nimàlàrdàn tàshkil tîpgàn? 9. Birlàmchi kîsmik

nurlàr qàyårlàrdàn kålàdi? 10. Ulàr bu qàdàr kàttà enårgiyani qàyårdàn

îlàdi?  11.  Quyoshdàn  kåluvchi  kîsmik  nurlàrning  enårgiyasi  qanday?

12. Birlàmchi kîsmik nurlàr qàyårgàchà yetib kålàdi? 13. Ikkàlàmchi kîsmik

nurlàr  qàndày  vujudgà  kålàdi?  14.  Bàlàndlik  kàmàyishi  bilàn  nurlàr

intånsivligining kàmàyishigà sàbàb nimà? 15. Ikkàlàmchi kîsmik nurlàr

qàndày tàshkil etuvchilàrdàn ibîràt? 16. Yumshîq tàshkil etuvchi nur

qàndày hosil bo‘ladi? 17. Qàndày enårgiyali g- kvànt elåktrîn-pîzitrîn

juftligini vujudgà kåltirishi mumkin? 18. Elåktrîn-pîzitrîn-fîtîn jàlàsi

qàndày vujudgà kålàdi? 19. Ikkilàmchi kîsmik nurlàrning yumshîq tàshkil

etuvchisi nimàlàrdàn tàshkil tîpgàn? 20. Ulàr qo‘rg‘îshindà yutilàdimi?

21. 64- ràsmdàgi mànzàràni tàhlil qiling. 22. Ikkilàmchi kîsmik nurlàrning

qàttiq tàshkil etuvchisi nimàlàrdàn ibîràt? 23. Ìyuînlàr qàndày zàrràlàr?

24. p- måzînlàr-chi? 25. p- måzînlàrni kim kàshf etgàn? 26. Zàryadlàngàn

và  elåktrnåytràl  p- måzînlàrning  màssàlàri  tångmi?  27.  Piînlàr  yadrî

bilàn tà’sirlàshàdimi? 28. Piînlàrning màvjudligini kim bàshîràt qilgàn?

29. Piînlàrning pàrchàlànish sõåmàlàri qanday? 30. Zàryadlàngàn zàrràlàrning

Yer àtrîfidàgi tàqsimîti hàqidàgi dàstlàbki mà’lumîtlàr qàyårdàn îlingàn?

31. Yerning ràdiàtsiîn bålbîg‘i nima? 32. Ràdiàtsiîn bålbîg‘ning bàlànd-

ligi  và  qàlinligi  qàndày?  33.  Yer  ràdiàtsiîn  bålbîg‘ining  nîsimmåtrik

jîylàshgànligigà sàbàb nimà? 34. Ràdiàtsiîn bålbîg‘ni o‘rgànishning qanday

àhàmiyati bîr?