Бугунги кунда мамлакатимизда интенсив боғдорчиликни ривожлантириш аҳоли

2.1.2.1-жадвал. Сўриш босимига нисбатан тупроқ намлиги (колибровка Hidroprobe). 
Тупроқ намлиги,
оғирлигига нисбатан 
% 
Сўриш босими, 
йиғилган 
Тупроқ намлиги,
оғирлигига нисбатан 
% 
Сўриш босими, 
йиғилган 
21,33 
2 
12,66 
52 
20,82 
4 
12,32 
54 
20,48 
6 
11,88 
56 
20,14 
8 
11,64 
58 
19,80 
10 
11,30 
60 
19,46 
12 
10,96 
62 
19,12 
14 
10,62 
64 
18,78 
16 
10,30 
66 
18,44 
18 
9,94 
68 
18,10 
20 
9,60 
70 
17,76 
22 
9,26 
72 
17,42 
24 
8,92
74 
17,08 
26 
8,58 
76 
16,74 
28 
8,24 
78 
16,40 
30 
7,90 
80 
16,06 
32 
7,56 
82 
15,72 
34 
7,22 
84 
15,38 
36 
6,98 
86 
15,04 
38 
6,54 
88 
14,70 
40 
6,20 
90 
14,36 
42 
5,86 
92 
14,02 
44 
5,52 
94 
13,68 
46 
5,18 
96 
13,34 
48 
4,84 
98 
13,00 
50 
4,50 
100 
 

---

56 
2.1.2.2-жадвал. Суғориш тартибларига асосан суғориш олди тупроқ намлиги, % да 
(Қибрай тумани). 
Тажриба 
варианти 
Ҳисобий 
қатлам 
чуқурлиги, 
м 
Суғориш 
тартиби, 
ЧДНС га 
нисбатан 
% 
ҳисобида 
Суғориш тартибига кўра суғориш олди тупроқ намлиги, % ҳисобида 
1-
суғориш 
2-
суғориш 
3-
суғориш 
4-
суғориш 
5-
суғориш 
6-
суғориш 
7-
суғориш 
8-
суғориш 
Эгатлаб 
суғориш 
1,0 
70-70-70 
15,2 
16,0 
16,0 
16,0 
14,9 
Кўндаланг 
тўсиқчали 
эгатдан 
суғориш 
1,0 
75-80-70 
16,3 
18,3 
18,3 
18,3 
18,3 
16,0 
0,8 
75-80-70 
16,2 
17,8 
17,8 
17,8 
17,8 
17,8 
15,6 
0,5 
75-80-70 
16,3 
17,4 
17,4 
17,4 
17,4 
17,4 
17,4 
15,2 
Жадвалда келтирилган қийматларга асосланган ҳолда тажриба далаларида суғориш 
ишлари ташкил этилди. Тупроқнинг суғоришдан олдинги намлиги келтирилган 
қийматларга нисбатан бир оз фарқ қилди, яъни +1-2% атрофида бўлди. 
Тошкент вилоятининг ўтлоқи бўз, аллювиал тупроқлари шароитида олиб борилган 
тажрибаларимизда ҳам ҳар суғоришдан олдин тупроқ намлиги аниқлаб борилди. Бунда 
суғоришдан олидинги тупроқ намлиги унинг 0,5-0,8 ва 1,0 м қатламларида 75-80-70% 
(ЧДНС га нисбатан) тартибда 14,5 дан 18,2% гача бўлди. 
2.1.2.3-жадвал.Тажриба далаларида суғориш олди тупроқ намлиги, ЧДНС га 
нисбатан % ҳисобида (Ўрта Чирчиқ тумани). 
Тажриба 
варианти 
Ҳисобий 
қатлам 
чуқурлиги, м 
Суғориш 
тартиби, 
ЧДНС га 
нисбатан % 
ҳисобида 
Суғориш тартибига кўра суғориш олди тупроқ намлиги, % 
ҳисобида 
1-2-
суғориш 
3-13-
суғориш 
14-
суғориш 
16-
суғориш 
18-
суғориш 
ТСТ 
1,0 
70-70-70 
17,0 
18,2 
15,9 
0,8 
75-80-70 
16,2 
17,3 
17,3 
15,1 
0,5 
75-80-70 
15,5 
16,6 
16,6 
16,6 
14,5 
Сирдарѐ вилоятининг Сайхунобод туманида жойлашган 3-тажриба даласида ҳам 
суғориш олди тупроқ намлиги аниқланиб, шунга асосланган ҳолда суғоришлар ташкил 
этилди. Бу тажрибамизда суғориш олди тупроқ намлиги 0,5-0,8 ва 1,0 м тупроқ 
қатламларида суғориш тартибларига кўра 20,4-21,2 ва 22,2% га тенг бўлди. Тажриба 
даласида суғориш олди турпоқ намлиги бўйича маълумотлар 2.1.2.4-жадвалда 
келтирилган. 

---

57 
2.1.2.4-жадвал.Тажриба далаларида суғориш олди тупроқ намлиги, ЧДНС га 
нисбатан % ҳисобида (Сайхунобод тумани). 
Тажриба 
варианти 
Ҳисобий 
қатлам 
чуқурлиг
и, м 
Суғориш 
тартиби, 
ЧДНС га 
нисбатан 
% 
ҳисобида 
Суғориш тартибига кўра суғориш олди тупроқ намлиги, 
% ҳисобида 
1- 
суғори
ш 
2- 
суғори
ш 
3- 
суғори
ш 
4- 
суғори
ш 
5- 
суғори
ш 
6- 
суғори
ш 
Эгатлаб 
суғориш 
1,0 
70-70-70 
15,6 
16,8 
16,6 
15,4 
Плѐнка 
тўшаб
1,0 
75-80-70 
16,6 
17,5 
17,5 
17,6 
15,6 
0,8 
15,8 
16,8 
16,9 
16,8 
17,0 
14,2 
Андижон вилоятининг Асака туманидаги 4-тажриба даласида ҳам суғориш олди 
тупроқ намлиги унинг ЧДНС га нисбатан 15,0 дан 18,3% гача бўлган қийматни ташкил 
этди. 
2.1.2.5-жадвал.Тажриба далаларида суғориш олди тупроқ намлиги, ЧДНС га 
нисбатан % ҳисобида (Асака тумани). 
Тажриба 
варианти 
Ҳисобий 
қатлам 
чуқурлиги, м 
Суғориш 
тартиби, 
ЧДНС га 
нисбатан 
% 
ҳисобида 
Суғориш тартибига кўра суғориш олди тупроқ намлиги, % 
ҳисобида 
1-
суғориш 
2-
суғориш 
3-
суғориш 
4-
суғориш 
5-
суғориш 
6-
суғориш 
7-
суғориш 
Эгатлаб 
суғориш 
Назорат 
намланиш 
чуқурлиги 
1,0
70-70-65 
17,1 
18,2 
18,0 
18,1 
16,0 
намланиш 
чуқурлиги 
0,8
75-80-70 
16,2 
17,2 
17,3 
17,4 
17,4 
15,0 
намланиш 
чуқурлиги
0,5
75-80-70 
15,6 
16,7 
16,5 
16,6 
16,6 
16,4 
14,6 
2.1.3. Суғоришлар сони, мавсумий сув сарфлари ҳамда уларнинг мевали боғлар 
ҳосилдорлигига таъсирини аниқлаш 
Қишлоқ хўжалиги экинларини суғориш усуллари суғориш сувини суғориладиган 
участкаларга тақсимлаш ва сувнинг оқим шаклини тупроқ ва атмосфера намлигига 
айлантиришда қўлланиладиган усул ва тадбирлар мажмуаси бўлиб, ҳозирги вақтда ер 
юзасидан (тупроқ устидан), ѐмғирлатиб, тупроқ ичидан, томчилатиб ва аэрозол (майда 
дисперс ѐмғирлатиб) суғоришлар фарқланади. 
Суғориш техникаси суғоришни ўтказиш технологияси ва бунда қўлланиладиган 
техник воситаларни ўз ичига олади. Суғориш техникаси замонавий суғориладиган 
деҳқончиликда энг мураккаб ва маъсул агромелиоратив тадбир ҳисобланади. 

---

58 
Суғоришнинг сифати ва сувдан тежамли фойдаланиш, суғоришда иш 
унумдорлигини ошириш, тупроқнинг қулай сув, ҳаво, туз ва озиқ режимларини, 
мелиоратив аҳволини таъминлаш, тупроқ унумдорлигини ошириш кўп жиҳатдан суғориш
усулини тўғри танланганлиги ҳамда суғориш техникасини тўғри ташкил этилганлиги ва 
амалга оширилишига боғлиқ бўлиб, буларнинг барчаси экинлардан юқори ва барқарор 
ҳамда сифатли ҳосил етиштириш шартларидир [1.7; 11.11; 1.19]. 
Қабул қилинган суғориш усули ва техникаси суғориш сувини далага текис 
тақсимлаш ва тупроқнинг ҳисобий қатламини бир хилда намиқтириш, сувни фильтрация 
ва оқовага беҳуда сарфини энг кам даражага тушириш, тупроққа ва экинларга ишлов 
беришни механизациялаш, сувчилар учун тегишли гигиена-санитария шароитларини 
яратган ҳолда суғоришни кечаю-кундуз ўтказиш ва уларнинг иш унумдорлигини ошириш 
имкониятларини бериши лозим. Танланган суғориш усули ва техникаси суғориш 
тизимида сув тақсимлаш жараѐнларини ҳамда суғоришни механизациялаш ва 
автоматлаштиришга эришишни таъминламоғи зарур. Шунингдек, суғоришга қилинадиган 
меҳнат сарфи ва харажатларининг энг кам бўлишлиги, суғоришнинг тупроқни зичлашуви 
ва структурасини бузилиши ҳамда ирригация эрозиясига сабаб бўлувчи салбий таъсирини 
энг кам даражада бўлиши, мазкур усулни маълум бир табиий шароитда қўллаш 
мумкинлиги эътиборга олинади.
Суғориш усуллари ва техникасини хўжаликнинг жойлашган ўрни ва 
ихтисослашганлик соҳаси, далаларнинг ўлчами ва шакли, алмашлаб экиш тури, 
суғориладиган ҳудуднинг ташкил этилиши каби хўжалик шароитлари, суғориш 
тизимининг сув билан таъминланганлик даражаси, сувдан ва ердан фойдаланиш 
коэффициентлари, тизимнинг фойдали иш коэффициенти, сув сифати, ҳарорати, 
шўрланганлик даражаси, сув манбаининг жойлашган ўрни каби сув хўжалик 
шароитларини ҳам ҳисобга олган ҳолда танлаш талаб этилади.