Бугунги кунда мамлакатимизда интенсив боғдорчиликни ривожлантириш аҳоли

, (3.1.6) 
бунда: k
al
– маҳаллий намланиш майдонини ҳисобга олувчи коэффициент, у 
қуйидагича аниқланади: 
, (3.1.7) 
бу ерда: f – суғориладиган майдоннинг нисбатан намланиш кўрсаткичи; k –
ўсимликнинг биологик ўсиш фазаси ва унинг ўзига хослигини ҳисобга олувчи 
пропорционаллик коэффициенти; 
- ҳаводаги намликнинг тақчиллиги йиғиндиси, ҳисобий йилнинг энг тиғиз 
ҳароатига нисбатан. 
Биз эса тупроқнинг намланиш динамикасини аниқлашнинг янада оддийроқ усулни 
қўлладик, яъни бунда тупроқнинг механик таркиби, унинг ҳажм массаси каби 
катталикларни иштирокисиз даланинг ўзида томизгичдан тушаѐтган сув сарфи, тупроқ 

---

105 
юзасининг намланиш диаметри, намланиш чуқурлигини вақтга боғлаган ҳолда амалга 
оширдик.
Юқоридаги келтирилган формулалардан фойдаланиб оғиқ қумоқ механик таркибли 
тупроқларни 0,8 м чуқурликдаги қатламини намлик билан таъминлаш учун соатига 2 л 
сув сарфлайдиган томизгичлар учун қуйидагича ҳисоблашимиз мумкин: 
3.1.1-жадвал. Томизгичдаги сув сарфи 2 л/соат бўлган ТСТ да суғорилган 
тупроқнинг ҳисобий қатламини намлантириш учун талаб этиладиган вақт, соатда 
(ўрта ва оғир қумоқ типик бўз тупроқ, Қибрай тумани). 
Вақт 
давомида, соат 
Тупроқнинг намланиш майдони, м
2
/соат 
2 
4 
6 
8 
10 
12 
14 
16 
18 
20 
22 
Намланган 
периметр 
диаметри, м 
0,16 
0,24 
0,36 
0,52 
0,58 
0,63 
0,69 
0,72 
0,78 
0,83 
0,87 
Ҳисобий 
қатлам 
чуқурлиги, м 
0,09 
0,14 
0,19 
0,26 
0,34 
0,43 
0,51 
0,62 
0,74 
0,86 
0,98 
Биз таклиф этаѐтган формула орқали томчилатиб суғориш усулида маълум вақт 
давомида тупроқнинг ҳисобий қатламини намлантириши учун сарфланадиган сув 
миқдорини ҳисоблаш мумкин бўлади. Бунга асосланган ҳолда эса ҳисобий қатламни 
намлик билан таъминлаш ҳамда бирлик майдонни суғориш учун зарур бўлган суғориш 
меъѐри ва суғориш вақтини белгилаш имкони вужудга келади. Бу эса суғориш сувларидан 
фойдаланиш самарадорлигини янада оширади.
Тажриба ва ўрганилган ҳисоб-китоблар натижасида маълум бўлдики, томчилатиб 
суғориш усулида кўчатнинг илдизи ривожланган фаол қатламда намланиш ҳажми тупроқ 
юзасига нисбатан ярим эллипсоид шаклида бўлиши аниқланди.