Бурҳониддин марғиноний исми, унвони ва куняси хусусида

Go‘sht bilan bog‘liq taomlar:

¹ Palov, uning xillari va tayyorlash usullari haqida batafsil ma’lumot olish uchun qarang: Maxmudov K. Uzbekskiy plov. T., 1979; O‘sha muallif. Plovы na lyuboy vkus. T., 1989; O‘sha muallif. Blyuda uzbekskoy kuxni. T., 1985 va boshqalar.
² Abdullaev U. Farg‘ona vodiysida etnoslararo jarayonlar...– B. 126-128.

Barchamizga ma’lumki o‘zbek milliy taomlarining barchasi go‘shtli, go‘shtsiz taom yo‘q deyish mumkin. Zero, bundan an’anaviy go‘shtli taomlar qadimdan turkiy xaqlarga xos ekanligini Mahmud Qoshg‘ariy “Devonu lug‘otit turk” asarida ham o‘z ifodasini topgan.

Sugut – ichak ichiga gurunch, go‘sht va xushbo‘y dorivorlar solib, pishirib yeyiladigan hasip.
Tobiq – to‘piq so‘ngaklaridan qilinadigan ovqat. Tormak – tuxum va go‘shtdan tayrlanadigan ovqat¹.
Sim-simraq – bir xil ovqat. Kalla qaynatilib pishirilgach, mayda qilib to‘g‘raladi, so‘ng dorivorlar bilan birga idishga solinadi va ustiga achchigan qattiq solinib, u singigach, yeyiladi (chigillar so‘zi).
Qazi jag - ot qornining yog‘i (qazi yog‘i). Turklarning eng yoqimli go‘shti shudir.
Sokloncho – qovurma². Ma’lumotlar ko‘ra qovurma Markaziy Osiyoning ko‘plab xalqlarida, ayniqsa xo‘jaligi chorvachilikka ixtisoslashgan etnoslarda keng tarqalgan edi. Uni tayyorlash yo‘li ancha sodda bo‘lib, so‘yilgan hayvonning go‘shti hamda ba’zi bir iste’mol uchun yaroqli bo‘lgan ichki a’zolari (buyrak, jigar, yurak va boshqa) qozonda qo‘yning dumba yog‘iga qovurilgan. M.T.Aytboev qirg‘izlarda ikki xil “qovurma” tayyorlanganligini yozadi. Birinchisida, yarimo‘troq o‘zbeklardagiga o‘xshash tarzda, ya’ni maydalangan go‘sht faqat yog‘da qovurib olingan, ikkinchisida esa ozroq miqdorda suv ham qo‘shilgan. Suv qo‘shmasdan tayyorlangan qovurma “qora qovurdoq” (“qora kuurdak”) deb atalgan³.
Jun – jigarga yaqin yerda joylashgan, unga ulashgan bezli go‘sht. Uni erkaklar yemaydilar, xotinlar yeydilar.
Meniladi: er meniladi: – odam miya (dimog‘)ni yedi. Asli to‘g‘risi shudir...Bu miya uchun qo‘y so‘yish kerak degan ma’nodadir. Bu qo‘yning eng qimmatli a’zosidir. Birov hurmati uchun qo‘y so‘yilib, miya taqdim qilish eng buyuk hurmatdir. So‘ng bu so‘z oldida yaxshi taomi bor har bir odam uchun ham ataladigan bo‘lgan”⁴.
Ta’kidlab o‘tish joziki, hayvon go‘shtini eng yaxshi qismini mehmonga berish odati turkiy xalqlarga xos odat bo‘lib, bu haqda ilmiy adabiyotlarda ko‘plab ma’lumotlar uchraydi. Mazkur odat to‘g‘risida Ulug‘bek Abdullaev jumladan shunday yozadi:
“Ma’lumki, Markaziy Osiyo xalqlarining eng buyuk fazilatlaridan biri bu
- mehmondo‘stligidir. O‘zbek, tojik, qirg‘iz, turkman, uyg‘ur kabi xalqlarda azaldan mehmon kutish va uni hurmatlashning o‘ziga xos an’analari shakllangan. Ushbu an’analar o‘zbeklar orasida keng tarqalgan “mehmon otangdan ulug‘”, “mehmon kelar eshikdan, rizqi kelar teshikdan” kabi xalq maqollarida o‘z ifodasini yorqin topgan. Xonadonga tashrif buyurgan mehmonga katta hurmat-ehtirom ko‘rsatilib, imkon


¹ Mahmud Qoshg‘ariy. Devonu lug‘otit turk. I tom...– B. 338, 361, 441.
² Mahmud Qoshg‘ariy. Devonu lug‘otit turk. III tom...– B. 150, 243, 260. ³ Abdullaev U. Farg‘ona vodiysida etnoslararo jarayonlar...– B. 133. ⁴ Mahmud Qoshg‘ariy. Devonu lug‘otit turk. III tom...– B. 373, 413.
qadar eng yaxshi taom tayyorlangan. Bu borada ham o‘troq va yarimo‘troq va yarimko‘chmanchi xalqlarda o‘ziga xos udumlar tarkib topganki, bu udumlar ham azaliy turmush tarzi bilan bog‘liq. Chunonchi, o‘troq aholi mehmon uchun imkon qadar palov tayyorlashga harakat qilganlar. O‘tmishda chorvachilik bilan mashg‘ul bo‘lgan etnik jamoalarda esa, xususan farg‘onalik qirg‘iz, qipchoq, qurama, turk, yuzlarda mehmon hurmatiga qo‘y so‘yish odati bo‘lgan. Xonadon egalari dastavval so‘yilgan qo‘yning jigari va yog‘idan qovurib, mehmon dasturxoniga tortganlar. So‘ngra qo‘y go‘shtidan sho‘rva tayyorlagan. Ushbu chorvador xalqlarda mavjud bo‘lgan mehmon uchun pishgan go‘shtning eng “hurmatli” qismini ulashish odati e’tiborga loyiqdir. Bu odatni deyarli barcha chorvador xalqlarda uchratish mumkin¹. Xususan biz so‘z yuritayotgan farg‘onalik qirg‘iz, qipchoq, turk, yuz, qurama kabi yarimo‘troq va yarimko‘chmanchi etnik jamoalar ham bu odatga amal qilganlar.