Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

 
5. XО‘JALIK MUOMALALARI TО‘G‘RISIDA TUSHUNCHA. 
Korxona mablag’lari ularning ish faoliyatlari jarayonida doimiy doiraviy 
aylanishda bo’ladi. Mablag‘lar aylanish davrida bir shakldan ikkinchi shaklga 
o’tadi, moddiy zahiralar, ishlab chiqarish xarajatlariga, ishlab chiqarish xarajatlari, 
tovarlarga, tovarlar esa pul shakliga aylanadi. Mablag’lar tarkib jihatdan korxona 

---

195 
ish hajmiga to‘g‘ri kelishi va har bir bosqichda uning faoliyatni uzluksizligini 
ta’minlashi kerak. Korxona mablag’larining doiraviy aylanishi 5-chizmada 
keltirilgan. 
5-chizma. Korxona mablag‘larining doiraviy aylanishi 
Korxona moliya-xо‘jalik faoliyatining barcha bosqichlarda sodir bо‘ladigan 
iqtisodiy jarayonlar xо‘jalik operatsiyalar (muomalalar) dan tashkil topadi. 
Korxonalar faoliyatida sodir bо‘ladigan va hujjat bilan rasmiylashtirilgan har bir 
iqtisodiy hodisa va voqelik xо‘jalik muomalasi (operatsiyasi) bо‘lib hisoblanadi. 
Sanoat mashulotlarini ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadigan korxonalarda 
mashulot tayyorlash xarajatlariga, mehnat buyumlari sarfi, korxona xodimlariga 
bajargan ishlari uchun hisoblangan ish haqi, mashulot ishlab chiqarishda 
foydalanganlik uchun asosiy vositalarga amortizatsiya ajratmalari va hokazo 
boshqa sarflar kiradi. Har bir xо‘jalik operatsiyasi korxona mablag‘larining 
harakati (saqlash joylarini о‘zgarishi) va ularning shakl (bir turdan boshqa turga 
aylanishi) о‘zgarishidan iborat. Masalan materiallarni xarid qilishda korxona, pul 
mablag‘lari hisobiga о‘zlariga kerak bо‘lgan mehnat buyumlarini sotib oladi, pul 
mablag‘lari mehnat buyumiga aylanadi yoki kassadan ish haqi berilganda 
kassadagi pul mablag‘i kamayib, о‘z navbatida, korxonaning ish haqi bо‘yicha 
xodimlar oldidagi majburiyati kamayadi, shuningdek ishlab chiqarishga berilgan 
mato shaklini о‘zgartirib, tayyor mashulotga aylanadi va hokazolar. Bundan xulosa 
qilish mumkinki, xо‘jalik operatsiyasi korxonalar moliya-xо‘jalik faoliyatini 
amalga oshirish jarayonida ishtirok etadigan xо‘jalik mablag‘lari va ularning paydo