Buxoro davlar universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo kafedrasi

-СН2-СН- ^2 1
	_ С2Н5_	n
	1 СП Н С 1
	1 ffi ю 1 -n- ffi 1
	СН3	n

-СН2-СН- I сйн 6^Н5 Polibutadien Poliizopren Polixloropren Polito’yinmagan uglevodorodlar va ularning nosilalari [—CH2 - CH = CH—CH2—]n -СН2-СН=С-СН2- I СН3 ■СН2-СН=С-СН2- I п С1 n n Pol i vinilxl ori d Polivinilftorid Polivinilidenxlorid Politetraftoretilen Politriftorxloretilen Polivinilspirt Poliallil spirt Polivinilatsetat Polito’yingan uglevodorodlarning galoidli hosilalari -СН2-СН-" [-CH2-CCl2 -]n [-CF2-CF2-]n [-CF2 - CFCl-]n Polispirtlar va ularning hosilalari -СН2-СН- O Н n
	-СН2-СН- ^2 1
	С^ОН	n
	-СН2-СН- " ^2
	ОСОСН3	n

n


n


n

	1 к C 1 2 к 0 1
	conh2		n
CH3 1

-CH


-C-


ch ₃ I ³
-CH2-C-


CONH


Poliaromatik uglevodorodlar


Polifenilen
Polifenilmetilen
Polifeniletilen
Karbin (polien a -karbin) Qumulen








C Ho CH


[—C == C—C = C—]n [= C = C = C = S=]n


n


n


n


n


n

Sinfning nomlanishi	Ayrim vakillari va formulasi
1	2

Oddiy poliefirlar


Murаkkаb pоliefirlаr


Аtsеtallar
Poliamid
Poliimidlar


Kislorodli pоlimеrlаr


Pоlimеtilеnоksid
[ -CH2 - O -] n Polietilenoksid
[-CH2- CH2-O-]n Polietilеntеrеftalat
[-CH2- CH2-O- CO€5^> -CO-O-]_r


Sellyuliza
Azotli polimerlar
Poligeksametilenadipinamid
[-NH-(CH2)6-NH-CO-(CH2)4-CO-]n
Polipirometilenkarbamid


Polikarbamidlar


Poliurеtanlar


O
, C .


-N<


O

1. 
   ^c
   

O


N


O


Polinonamеtilеnkarbamid


- (CH₂) ₉-nh-c-nh- --(CH₂) ₄-O-C-nH- (CH2I O


6-


n

Oltingugurtli polimerlar

Poliaqilsulfidlar


Polisulfonlar


Polietilensulfid
[-CH2-CH2-S-]n
Polialqilendisulfid
[-(CH2)x-S-S-]n Poli- nV- oksidifenilsulfon


-O-


SOc


n


Geterozanjirli polimerlar Poliefirlar Polivinilasetat
[-CH2-CH(OCOCH3)-]n
Polivinilasetat vinilasetatni turli sharoitda polimerlash natijasida hosil qilinadi.
Polivinilasetat rangsiz, qattiq modda, amorf polimerlar jumlasiga kiradi. U asetonda yaxshi, benzol va xloroformda oz eriydi. Uning shishalanish harorati T_sh=28⁰S parchalanish harorati T_dest=170⁰S, molekulyar massasi 10000 dan 1600 000 gacha bo’ladi.
Polivinilasetatning ishlatilish sohalari, asosan, uning molekulyar massasining katta - kichikligiga bog’liq. Undan ko’pincha polivinil spirt va polivinilasetatlar sintez qilinadi.
Polivinilasetatning yumshash harorati ancha past bo’lgani tufayli u plastmassa sifatida kam ishlatiladi. Molekulyar massasi yuqori bo’lmagan polivinilasetatdan turli elim, lak va bo’yoqlar tayyorlanadi. Undan olingan elimlar gazlama, chinni shisha, charm, yog’och, metall va plastmassalarni bir- biriga yaxshi yopishtiradi.
Polivinilasetat laklari tiniq, rangsiz, issiqlik va suv ta’siriga chidamli, turli materiallar sirtiga yaxshi yopishadi. Ularning sanoatda ahamiyati katta. Shuning uchun hozirgi vaqtda ular keng masshtabda ishlab chiqariladi va agofleks, bekson, revolven, lemak, novil kabi nomlar bilan yuritiladi.
Polivinilasetat kraxmal o’rnida paxta, jun, sun’iy va sintetik tolalarni ohorlashga hamda gazlamalarga g’ijimlanmaslik xususiyati berishda keng qo’llaniladi.
Bulardan tashqari, polivinilasetat linoleum olish uchun ham ko’p miqdorda ishlatiladi. Chunki u ishqalanish paytida kam ediriladi va turli suyuqliklar, quyosh nuri va ultrabinafsha nurlar ta’siriga chidamdidir. Shuning uchun polivinilasetatdan tayyorlangan linoleumlar polixlorvinildan qilingan linoleumlarga qaraganda sifatli bo’ladi. polivinilasetatning suvli dispersiyasi bo’yoq ishlab chiqarishda, polimerbetonlar tayyorlashda hamda poligrafiya sanoatida keng ishlatiladi.

Polimetakrilakrilat

[-CH2-CH (COOCH3)-]n
Polimetakrilakrilat metalakrilat (akril kislotaning metil efiri) ni turli usullarda polimerlab olinadi.
Toza polimetakrilakrilat - rangsiz, tiniq va qattiq polimer. Tashqi ko’rinishidan oddiy shishaga o’xshaydi, amorf, 110⁰S da yumshaydi va 200- 280⁰Sda parchalanadi. Zichligi 25⁰S da 1070 kg/m³. Polimetilakrilatning molekulyar massasi 100000-200000 ga teng, u dixloretan, tetraxloretan, aromatic uglevodorodlar, sirka kislota kabi organik erituvchilarda eriydi.
Polimetilakrilat oson qayta ishlanadi. U issiqqa chidamliligi, tiniqligi va pishiqligi tufayli sanoatning ko’p tarmog’ida sinmas shisha sifatida keng ishlatiladi. Undan mashinalarga har xil qismlar, turli ro’zg’or buyumlari ishlanadi.
Metilakrilat turli vinil monomerlar (stirol va uning hosilalari, vinil xlorid, vinilasetat va hakozo) bikan oson sopolimerlanadi. Uning sopolimerlari ham juda qimmatli texnik-mexanik xossalarga ega. Shuningdek, polimer va sopolimerlari turli xil yelim, qattiq plastiklar, sun’iy teri, laklar hamda parchalanmaydigan organik shisha (tripleks) ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Polimetilmetakrilat
[-CH2-C(CH3)(COOCH3)-]n
Polimetilmetakrilat metilmetakrilat (metakril kislotaning metal efiri)ni har xil sharoitda polimerlanish natijasida hosil bo’ladi.
Polimetilmetakrilat-rangsiz, qattiq amorf material; tashqi ko’rinishidan oddiy shishaga o’xshaydi. Uning zichligi 1190 kg/m , aromatic galogenli uglevodorlar, sirka kislota kabi organik suyuqliklarda eriydi, 80-120⁰S da elastik holatga o’tadi. Polimetilmetakrilat issiqqa chidamli bo’lib, 250-300⁰S atrofidagina parchalanadi. Polimetilmetakrilat tiniq, mustahkam va issiqqa chidamli bo’lgani uchun sanoatning ko’p tarmoqlarida keng ishlatiladi. Undan asosan, organik shishalar, laklar, uy-ro’zg’or buyumlari va mashinalarning ayrim qismlari tayyorlanadi. Metilmetakrilat turli vinil monomerlar (stirol va uning hosilalari, akril kislota, vinilketon butadiyen, akrilonitril va h.k.) bilan oson sopolimerlanadi. Sopolimerlar yaxshi mexanik xossalarga ega va issiqqa chidamli bo’lganligi tufayli sanoatda keng ko’lamda ishlatiladi.
Polimetilmetakrilat polivinilxlorid va polistirol kabi materiallar jahon miqyosida eng ko’p qo’llaniladigan material. Polimetilmetakrilat chet mamlakatlarda pleksiglas, perspeks, klareks, leofleks, impleks yoki organik shisha nomlari bilan yuritiladi. U lazer texnikasida konstruksion materisl sifatida ishlatiladi.
Poliakrilamid
[-CH2-CH(CONH2)-]n
Poliakrilamid akrilamidni turli sharoitlarda polimerlash natijasida hosil qilinadi. Poliakrilamid qattiq, oq polimer, suvda yaxshi eriydi. U oddiy sharoitda shishasimon holatda bo’ladi va 100-120⁰S atrofida yumshaydi. Poliakrilamid, gliserinda, sut va sirka kislotada eriydi. Shishalanish harorati T_sh=200⁰S, molekulyar massasi= 14-10^b[n]=3,73-10^-4 •M⁰⁶⁶.




Poliakrilamid suvda yaxshi eruvchan bo’lgani uchun uni polivinil spirt, karboksimetilsellyuloza va poliakril kislota o’rnida ishlatish mumkin. U ko’pincha, qishloq xo’jaligida yerning strukturasini yaxshilash maqsadida, sanoatda esa emulgatorlar sifatida ishlatiladi. Shuningdek, poliakrilamidning suvdagi eritmasi sanoat chiqindisidan oqava suvlarni tozalashda, rangli metallurgiya korxonalarida flokulyant, flotoreagent sifatida ishlatiladi.
Polietilentereftalat
HO-[-CH2-CH2-O-CO-C6H4-CO-O-]n
Polietilentereftalat birinchi marta 1941 yilda sintez qilingan. Polietilentereftalatdan asosan tola olinadi. Undan olingan tolalar lavsan (MDH), terilen (Angliya), Dakron (AQSH), teteron (Yaponiya), Trevira, diolen (Germaniya), Elana (NNR), tergal (Fransiya), Terital (Italiya), Terlenka (Gollandiya) va terel (Ruminiya) deb yuritiladi.
Polietilentereftalat tolalarini olish uchun maydalangan quruq poliefir yigirish mashinasi bunkerida qizdiriladi. So’ngra suyuq polimer azot atmosferasi bosimi ostida fliyera teshiklaridan chiqariladi. Hosil bo’lgan tolalar sirti ohorlanadi va qizdirib cho’zaladi. Cho’zilish jarayonida tolalarning uzunligi olti hissa ortadi, makromolekulalar oriyentasiyalanadi, demak polimerning mexanikaviy xossalari yaxshilanadi. Polietilentereftalat tolalariga oddiy usullar bilan rang berish bo’limi biroz qiyin, bu kamchilikdan holis bo’lish uchun poliefir tolalari turli organik kislotalar, omillar bilan kimyoviy modifikasiyaga uchratiladi. Poliefir tola o’zining ba’zi xossalari va ko’rinishi jihatidan poliamid tolalariga o’xshaydi. Lekin uning elastiklik moduli juda katta. Shuning uchun bunday toladan to’qilgan kiyim g’ijimlanmaydi. Poliefir tolalar quyosh nuri ta’siriga chidamli bo’lib, yuqori haroratda ham o’zining mexanikaviy xossalarini o’zgartirmaydi. Polietilentereftalatning bu xususiyatidan foydalanib, undan maxsus kiyimlar, baliq ovlanadigan tur, kord tola va boshqa buyumlar tayyorlanadi.
Polietilentereftalat pardalar (dialon, vulkalon) tiniq va boshqa pardalarga nisbatan ancha mustahkam, elektr tokini yomon o’tkazadigan bo’lganligi uchun turli lentalar, kondensatorlar, fotoplyonkalar va boshqa buyumlar tayyorlashda ham ishlatiladi.
Poliamidlar
Makromolekulaning asosiy zanjirida amid - CO-NH - atomlar guruhi tutgan geterozanjirli polimerlarga aytiladi. Bunday geterozanjirli polimerlar molekulyar zanjiri tizilishiga qarab alifatik va aromatic poliamidlarga bo’linadi. Bundan tashqari, polipeptidlar, oqsillar, polimochevinalar va poliuretanlar ham poliamidlarga kiradi. Poliamidlarning asosiy guruhini gomopoliamidlar tashkil qiladi. Ular diamidlar bilan dikarbon kislotalarning polikondensatlanishi, ю- aminorislotalarning laktamlarini polimerlanishi natijasida hosil bo’ladi. Bulardan tashqari, diaminlarni bir necha dikarbon kislotalari aralashmasi bilan, laktomlarning diamin va dikarbon kislotalari aralashmasi bilan sopolikondensatlanishi natijasida poliamidlar hosil qilinadi. Shuningdek, poliamidlar, izisianatlarning diollar va poliamidlar bilan bosqichli polimerlanishi natijasida ham hosil bo’ladi.
Poliamidlaning eng muhim vaqillari: