Buxoro davlat pedagogika instituti n. A. Baxriyeva umumiy psixologiya

analogiya. 
Induktiv xulosa chiqarish - bu xulosa chiqarishning shunday 
mantiqiy usulidirki, bunda bir necha yakka va ayrim hukmlardan 
umumiy hukmga o‘tiladi, yoki ayrim fakt va hodisalarni o‘rganish 
asosida umumiy qonun va hoidalar yaratiladi. Masalan, temir elektr 
tokini o‘tkazadi, po‘lat elektr tokini o‘tkazadi, mis elektr tokini 
o‘tkazadi, ruh elektr tokini o‘tkazadi. Demak, barcha metallar elektr 
tokini o‘tkazadi, degan umumiy xulosa chiqaramiz. 
Deduktiv xulosa chiqarishda umumiy va yakka hukmlardan 
yakka yoki juz'iy hukm keltirib chiqariladi. Misol uchun barcha 
metallar elektr tokini o‘tkazadi. Temir metaldir. Demak, temir ham 
elektr tokini o‘tkazadi. 
Analogiya xulosa chiqarishning shunday shaklidirki, bunda biz 
ikki predmetning ba’zi bir belgilari o‘xshashligiga qarab, bu 
predmetlarning boshqa belgilarining o‘xshashligi to‘g‘risida xulosa 

---

133 
chiqaramiz. Analogiya deb narsa va hodisalarning bir-biriga o‘xshash 
bo‘lgan ba’zi belgilariga qarabgina hukm yuritishdan iborat xulosa 
chiqarish shakliga aytiladi. Analogik usulda chiqarilgan xulosa chin, 
taxminiy hamda yolg‘on bo‘lishi mumkin. Fikr yuritishning bunday 
shakli ko‘pincha yosh bolalarga xos xususiyatdir. Demak, juz'iy ikki 
yakka hukmlarga asoslanib, juz'iy yoki yakka hukm keltirib 
chiqaramiz. Masalan, bog‘cha yoshidagi bola mana bunday mulohaza 
yuritadi; adamlar darvozadan ismimni aytib chaqirib keldilar. Ular 
sovg‘a olib kelgan bo‘lsalar kerak. Bu bolaning mulohazasini tahlil 
qilib ko‘rsak, uning fikr yuritishi mana bunday tarzda taraqqiy 
etganligini shohidi bo‘lamiz. O‘tgan galda adam ismini aytib chaqirib 
kelgan edilar, yana chaqirayotirlar. Albatta, adam menga sovg‘a olib 
kelganlar, deb xulosa chiqaradi. 
Shunday qilib, analogik yo‘l bilan xulosa chiqarganda murakkab 
qonuniyatlar 
to‘g‘risidagi 
bilimlar 
o‘zlashtirilmasa-da, lekin 
turmushning turli jabhalarida undan foydalanib turiladi.