Buxoro davlat pedagogika instituti ro‘yхаtga olindi: №2023- yil “ ” “tаsdiqlаymаn”

3. Qarshilik termomertlari. Ularda termometrik jism tok o‘tkazuvchi 
sim bo‘lib, termometrik parametr-elektrik qarshilikdir. Bunda sim materiali 
shunday tanlanadiki, solishtirma qarshilik (ρ
e
) o‘lchanayotgan harorat 
intervalida bir gradusga qizdirilganda dρ
e
/dt juda kichik o‘zgarishga 
uchraydi (Metallar uchun (dρ
e
/dt) >0). 
Toza platina va mis qarshilik termometrlari uchun eng ko‘p 

---

54 
qo‘llaniladigan materiallardir. Platinali termometr harorat intervali -259,34 
dan +630,74°C gacha bo‘lganda etalon bo‘ladi, biroq uni yuqoriroq harorat 
intervalida (-263 dan +1063°C gacha) ham qo‘llash mumkin, misli 
termometrlar esa -50 dan +150°C gacha haroratlarda qo‘llaniladi.
Qarshilik termomertlarining asosiy xillari termorezistorlar (termistorlar) 
dir. Ularda termometrik jism ayrim yarimo‘tkazgichlar bo‘lishi mumkin 
(ТiО
2
ning МgО bilan aralashmasi, Мn, Сu, Co, Ni oksidlari va boshqalar). 
Yarimo‘tkazgichlar uchun (dρ
e
/dt) <0. Yarimo‘tkazgichlarning solishtirma 
qarshiligi metallarga qaraganda yuqoridir, | dρ
e
/dt| ning qiymati 
metallarnikiga nisbatan bir tartibga kattadir. Termorezistorlarni, odatda, 
sezgirligi 10
-3 
°C dan past bo‘lmagan kichik o‘lchamli qilib yasaydilar. 
4. Termojuftlar. Agar ikkita o‘tkazgich A va B larning kavsharlangan 
joylari haroratlari turlicha t
1
va t
2
bo‘lsa (13,a-rasm), bu o‘tkazgichlar hosil 
qilgan elektr zanjirda payvand harorati farqiga bog‘liq bo‘lmagan termo 
elektr yurituvchi kuch (termoeyuk) ta’sir ko‘rsatadi. Agar kavsharlarning biri 
haroratini doimiy, masalan, t
1 
da saqlansa, termoEYuK faqatgina boshqa 
kavshar harorati - t
2
ga bog‘liq bo‘ladi. 
Bunday qurilma (termoelement yoki 
termojuftlik) ning chizmasi 13,b-rasmda 
ko‘rsatilgan. Kavsharlardan biri tempe-
raturasining doimiyligi uni eriyotgan muzga 
solishturish bilan amalga oshiriladi va bunda 
ikkinchi kavshar esa tekshirilayotgan jism 
bilan kontaktga keltiriladi.
TermoEYuKni aniq o‘lchash uchun 
ko‘prik chizma qo‘llaniladi. Termojuftlik 
materiali shunday tanlanadiki, bunda
13-rasm 
termoeyuk tekshirilayotgan harorat intervalida yetarlicha aniq holda 
kavsharlar harorati farqiga proporsional bo‘lsin. Ularning qo‘llanish sohasi 
xuddi qarshilik termometrlariniki kabidir.