Buxoro davlat pedagogika instituti ro‘yхаtga olindi: №2023- yil “ ” “tаsdiqlаymаn”

IZOTERMIK JARAYON. BOYL-MARIOTT QONUNI. O‘zgarmas haroratda 
boradigan jarayon izotermik jarayon deyiladi. 
Gaz hajmining bosimga bog‘liqligini angliyalik olim R. Boyl (1627—1691) va 
fransiyalik olim E.Mariott (1620—1684), bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda, 1667 
yilda eksperimental tarzda topdilar. 
Boyl-Mariott qonuni: harorat o‘zgarmas bo‘lganda berilgan massali gaz uchun gaz 
hajmining bosimga ko‘paytmasi doimiy kattalikdir: 
PV=const  ( m=const; T=соnst dа). 
5-rasm 
Gazning ixtiyoriy ikki holati uchun Boyl-
Mariott qonunini P
1
V
1
 = P
2
V
2
yoki PV= P
0
V
0 
ko‘rinishda yozish mumkin. Bu yerda V
0
— 
normal bosim (Pо=1,01• 10
5
Pа) da berilgan 
gaz massasining hajmi.
Р, V koordinatalarda izotermik jarayon grafigi
egri chiziqdan iboratdir. Bu egri chiziq izoterma 
deb ataladi. 
Harorat oshishi T
2
>T
1
, Tз>T
2
bilan izoterma yuqoriga ko‘tariladi. 
IZOBARIK JARAYON. GEY-LYUSSAK QONUNI. Doimiy bosimda gaz 
holatining o‘zgarishiga izobarik jarayon deyiladi. Agar gaz hajmi T
0
=273 К haroratda 
V
0
, Т haroratda esa V bo‘lsa, u holda gazlarning hajmiy kengayish koeffitsiyenti
T
V
V
V



0
0


---

62 
formula bilan aniqlanadi. 
Gazlarning issiqlikdan kengayishini o‘rgana turib, fransiyalik olim Gey-Lyussak 
(1778—1850) 1802-yilda doimiy bosimda gazlarning issiqlikdan kengayish 
koeffitsiyenti hamma gazlar uchun bir xil va u
ga tengligini aniqladi. 
Bu Gey-Lyussak qonunini ta’riflash imkonini beradi: doimiy bosimda gazlarning 
ayrim massasini 1 K ga qizdirishda bu gazning hajmi Tо=273 К dagi gazning hajmidan 
1/273 ga oshadi. 
Qonundan ko‘rinib turibdiki, Т
0
haroratdagi gazning hajmi V
0 
ni bilgan holda, T 
haroratdagi gazning hajmi V ni aniqlash mumkin: 
V = V
0
(1+βΔТ). 
T
0
=273 К, β =(1/273)К
-1
ekanligini hisobga olgan holda, ixtiyoriy haroratdagi 
gazning hajmi
V = V
0
βT (1)
ga tengligi topiladi va bu tenglamani quyidagicha 
yozish mumkin: 
V/V= T/Т
0
Doimiy bosimda gaz hajmining haroratga 
bog‘liqlik grafigi 6-rasmda berilgan. 
6-rasm