Buxoro davlat universiteti jismoniy tarbiya fakulteti sport kafedrasi

2:50.00 2:35.00 2:28.00 2:20.00 2:05.00 1:57.00 1:50.50 
1:47.00 
23-28 
2 1500 m 
5:50.24 5:25.24 5:07.24 4:50.24 4:05.15 3:56.00 3:50.00 
3:40.00 
24-29 
Ayollar 
1 
800 m 
3:18.24 2:58.24 2:50.24 2:45.24 2:30.24 2:15.24 2:07.00 
2:02.00 
21-26 
2 1500 m 
7:05.24 6:35.24 6:10.24 5:20.24 4:50.24 4:33.24 4:20.00 
4:11.00 
23-29 
 
2.1. Yosh sportchilarning jismoniy rivojlanishidagi yoshga bog’liq 
xususiyatlar
Ko’p yillik mashg’ulotlar jarayonida organizmning rivojlanishidagi yoshga 
bog’liq xususiyatlarni, xususan, jismoniy sifatlar va organizm funkstiyalarining 
baravar rivojlanmasligi (geteroxronlik) kabi qonuniyatlarni hisobga olish kerak.
O’quv-mashq bosqichi 12-15 yoshlik davrni qamrab oladi. Bu yoshda tana 
uzunligining o’sish sur’atlari eng yuqori darajaga etadi, ayni vaqtda mushaklarning 
umumiy massasi keskin ortadi, ularning kuchi ham, ayniqsa, 13-14 yoshlarda 
ancha oshadi. 14-15 yoshlarga kelib mushaklar o’z xususiyatlariga ko’ra katta 
odamning mushaklaridan deyarli farq qilmaydi. Mushaklarning apparati 

---

rivojlanishi asosan yakuniga etadi, bu nozik tabaqalashtirilgan harakatlarni uzoq 
muddat davomida bajarishga imkoniyat yaratadi. Shu davrda harakatlar 
koordinastiyasining yoshga xos rivojlanishi oxirlaydi. Qisqa muddatli shiddatli 
yuklamalarni ham, uzoq muddatli faoliyatni ham bajarish qobiliyati o’sadi. Aerob 
imkoniyatlar anaeroblariga qaraganda ko’proq darajada kengayadi.
16-18 yosh sport takomillashuvi bosqichiga to’g’ri keladi. Bu yoshda faqat 
bo’y o’sishi yakuniga etmasdan, uzun suyaklar, oyoq kafti va qo’l panjasi suyaklari 
batamom qotadi. Tos suyaklarining o’sib bitishib ketishi tugaydi. Bu yosh mushak 
to’qimalarining jiddiy o’sishi va mushak kuchining ortishi bilan tavsiflanadi.
Yosh sportchilar organizmining rivojlanishiga muvofiq holda ko’p yillik 
mashg’ulot jarayonini rejalashtirish va tashkil etishda pubertat jarayonlar hamda u 
yoki bu jismoniy sifatning rivojlanishidagi sensitiv bosqichlarning aniq 
muddatlarini e’tiborga olish zarur. Ma’lumotlarni umumlashtirib, ularning o’quv-
mashq va sport takomillashuvi bosqichlarida o’qitish davridagi taxminiy yosh 
chegaralarini ajratib ko’rsatish mumkin (11-jadval).
Sensitiv davrlar biologik etilishning boshlanishi bilan bog’liq bo’lgan jiddiy 
alohida tebranishlarga ega bo’ladi. Barcha sifatlarning eng ko’p o’sishi pubertat 
davriga – o’g’il bolalarda 12-15, qizlarda 11-13 yoshlarga muvofiq keladi. 
O’quv yillari bo’yicha yosh yuguruvchilar va tez yuruvchilarning 
mashg’ulot jarayoni ustuvor yo’nalishi jismoniy sifatlarning morfofunkstional 
rivojlanishi hamda o’sishining sensitiv davrlarini hisobga olgan holda belgilanadi. 
Umumiy va maxsus chidamlilik, tezkorlik va tezlik-kuch sifatlarini rivojlantirishda 
mutanosiblikka ayniqsa qat’iy rioya qilish lozim.