Buxoro davlat universiteti pedagogika instituti

Eslatma! O‘rin-payt kelishigi unumsiz bo‘lsa-da, belgisiz keladi. 
M.: Mazza qilib chana uchdik. Kechga qadar konki uchdik. Yer 
haydasang, kuz hayda, Kuz haydamasang, yuz hayda. 
Unutmang! O‘rin-payt kelishigi ayrim so‘zlarga qo‘shilib, o‘z 
grammatik ma’nosini yo‘qotadi va o‘zak bilan birikib, ravishga 
ko‘chadi. M.: kunda (kelmoq), tezda (yozmoq), boshda (aytganman), 
nihoyatda (jiddiy), odatda (rost gapiradi). 
So‘z birikmasidagi o‘rni. Ismlarni o‘timsiz fe’lga bog‘lab, 
boshqaruvli so‘z birikmasini hosil qiladi va bunda tobe so‘z tarkibida 
bo‘ladi. M.: Mehmonxona/da yashamoq, tong/da qaytmoq, ish/da 
bo‘lmoq, mehnat/da pishmoq. 
Sintaktik vazifasi. 1. Shaxs va narsa otlariga qo‘shilib, kimda? 
nimada? so‘roqlariga javob bo‘lib, vositali to‘ldiruvchi vazifasida 
keladi. M.: Har bir inson/da iste’dod bor. Kolum/da alamim bor. 
2. Kimda(-dir)?, nimada(-dir)?, qayerda(-dir)? so‘rog‘iga 
javob bo‘lib, ot kesim vazifasida keladi. M.: Adolat kuchda emas, 
kuch adolatdadir.(A.T.). Iymon qalbimiz/da/dir. Men ish/da/man. 
3. Hol vazifasida keladi.
1) payt otlariga qo‘shilib, qachon? so‘rog‘iga javob bo‘ladi va
payt holi vazifasida keladi. M.: Novdalarni bezab g‘unchalar, 
Tong/da aytdi hayot otini.(H.O.)

---

73 
2) o‘rin-joy otlariga qo‘shilib, qayerda? so‘rog‘iga javob bo‘ladi, 
bunda ish-harakatning o‘rnini bildirib, o‘rin holi vazifasida keladi. 
Qadim zamonda Chin mamlakati/da bir ulug‘ podsho o‘tgan ekan. 
3) qay tarzda? so‘rog‘iga javob bo‘lib, tarz holi vazifasida keladi. 
Ibragimov horg‘in holatda o‘tiribdi. 
4) nima maqsadda? so‘rog‘iga javob bo‘lib, maqsad holi
vazifasida keladi. M.: Kelajakda o‘qituvchi bo‘lish orzusi/da 
tayyorlanyapman.