YUKLAMA
So‘z yoki gaplarga so‘roq, ta’kid, ayirish-chegaralash, gumon,
o‘xshatish, inkor kabi ma’nolarni yuklovchi so‘z va
qo‘shimchalarga yuklamalar deyiladi.
Yuklamalar shakliy, ya’ni tuzilishi jihatdan ikki xil bo‘ladi:
1. So‘z shaklidagi yuklamalar: faqat, axir, hatto//hattoki, na –
na, xuddi, naq, nahot//nahotki, ham, xolos.
2. Qo‘shimcha shaklidagi yuklamalar: -a//-ya, -mi, -chi, -la,
-oq//yoq, -gina//-kina//-qina, -dir, -u//yu, -ku, -da, -ov//-yov.
Bilib oling. Qo‘shimcha-yuklamalar urg‘u olmaydi, urg‘u
yuklamadan oldingi bo‘g‘inga tushadi. m.: vazifá/chi, oydán-da,
bolám/gina.
Yuklamalar ma’nosiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:
192
1. So‘roq va taajjub – gapning mazmuniga so‘roq-ta’jjub
ma’nosini yuklaydi. Ular: -mi, -chi, -a//ya.
Bulardan -mi yuklamasi so‘roq va taajjubdan ( Dalalarda ish
boshlandimi?) tashqari modal ma’noni ham bildiradi, bunda u
noaniqlikni ifodalaydi: Uyidami, ko‘chadami, uning uchun farqi yo‘q
edi.
•
Bilib oling. –mi yuklamasi ergashgan qo‘shma gaplarda
ergash va bosh gapni bog‘lab kelisi mumkin. Tabiiyki, bunda u so‘roq
ma’nosini ifodalamaydi. Hol ergash gap kesimida kelib, uni bosh
gapga bog‘laydi. M.: 1. Bola yoshligidan o‘z oldiga maqsad qo‘ya
oldimi, u kelajakda yetuk inson bo‘ladi (Shart ergash gap). 2. Bolani
bir narsa chaqib oldimi, chinqirib yig‘ladi (sbabab ergash gap).
3.O‘qituvchi keldimi, dars boshlanadi (payt ergash gap). 4.
Bilasizmi, Petrburg botqoq ustiga qurilgan (to‘ldiruvchi ergash gap).
–chi so‘roqdan tashqari buyruq, do‘q, iltimos, qistash, ta’kid,
Do'stlaringiz bilan baham: |
