Buxoro davlat universiteti pedagogika instituti

 
Grammatika tilshunoslikning mustaqil bo‘limlaridan biri bo‘lib,  
yunoncha – “harf o‘qish va yozish san’ati” degan ma’noni ifodalaydi. 
 
Grammatika termini keng va tor ma’noda ishlatiladi:
Keng ma’noda – fan nomi. O‘zbek tili grammatikasi, ya’ni shu 
tilga xos grammatik qonuniyatlarni o‘rganuvchi fan; 
Tor ma’noda – tilshunoslikning bo‘limlaridan biri. 
Grammatika tildagi mavjud so‘zlarning morfologik va sintaktik 
xususiyatlariga ko‘ra qaysi so‘z turkumiga mansubligini, shuningdek, 
gap bilan bog‘liq muammolarni o‘rganadi. Shunga ko‘ra grammatika 
bir-biriga uzviy bog‘langan tarkibiy ikki qismdan iborat: 
I. Morfologiya. 
II. Sintaksis. 
Morfologiya hamda sintaksis bo‘limlari ta’kidlanganidek bir-biri 
bilan bog‘liq, lekin o‘z oldiga qo‘ygan maqsad va vazifasiga ko‘ra 
o‘zaro farq qiladi. Keling, ozgina bo‘lsa-da, shularni qiyoslab 
ko‘raylik. 
Morfologiya 
Sintaksis 
Yunoncha–“morhfos”–“shakl”, 
“logos” –“ta’limot”, ya’ni so‘z 
shakllari haqidagi ta’limotdir.
 
Bu 
termin 
ham 
yunoncha 
“syntaxis” 
so‘zidan 
olingan 
bo‘lib, “tuzish”, yopishtirish, 
bog‘lash deganidir.  
Morfologiyaning 
o‘rganadigan 
obyekti “so‘z”dir. 
Sintaksisning 
o‘rganadigan 
obyekti  “gap”dir. 
Morfologiya 
tildagi 
mavjud 
so‘zlarni morfologik, sintaktik 
belgilariga ko‘ra so‘z turkumiga  
ajratib o‘rganadi.
Sintaksis gap bilan bog‘liq: 
1. So‘z qo‘shilmalarini: 
teng so‘z qo‘shilmasi; 
tobe so‘z qo‘shilmasi, ya’ni so‘z 
birikmalarini o‘rganadi. 
Har 
bir 
so‘z 
turkumining 
so‘roqlari, yasalishi, tuzilishiga 
ko‘ra turini, shakl yasalishini 
hamda grammatik kategoriyalarni 
o‘rganadi. 
Gap 
tarkibidagi 
so‘zlarning 
sintaktik vazifasini, ya’ni gap