Buxoro muxandislik-texnologiya instituti

8 – rasm. O‘rtacha sutkalik namuna tuzish va uni taxlil qilish sxemasi.


3-LABORATORIYA ISHI
BUG‘DOY DONINING NAMUNAVIY TARKIBI(TIPI) NI ANIQLASH

Mamlakatimizdagi g‘alla qabul qilish korxonalarida qabul qilinayotgan bug‘doy doni partiyalari barcha ekinlar doni uchun umumiy va majburiy bo‘lgan ko‘rsatkichlar, shuningdek hajmiy og‘irlikni hi­sobga olgan holda baholanadi. “Kuchli” va qattiq bug‘doy doni par­tiyalari uchun kleykovina miqdori va sifati, shuningdek donning toshbaqa-kanadan zararlanganligi ham aniqlanadi. Barcha bug‘doy par­tiyalarining namunaviy tarkibi aniqlanganda donning shishasimonli­gi hisobga olinadi. Hozirgi paytda bug‘doy doni uchun to‘rt xil standart mavjud. Quyida biz ularning har biriga alohida to‘xtalib o‘tamiz. Davlat don tayyorlash tizimi tayyorlagan bug‘doy doniga standart OST VKS-7064-“Ozuqabop tayyorlangan bug‘doy”, davlat don ta­yyorlash tizimi tomonidan oziq-ovqat ehtiyojlarini qondirish maqsa­dida ishlab chiqarilgan bug‘doy doniga standart, OST VKS 7066-“Tarqatiluvchi oziq-ovqat bug‘doyi" to‘liq standartlar guruhiga mansub bo‘lib, barcha bo‘limlarda ishtirok qi­ladi. Standartlarning birinchi bo‘limi (“Aniqlash” bo‘limi)da ko‘rsatishicha, oziq-ovqat bug‘doyi deganda turli bug‘doy donlarining aralashmalar bilan bir­galikdagi don umumiy mikdorining 85% dan kam bo‘lmagan miqdori tushuniladi.

Tovar tasnifi bo‘limida bug‘doy donining turkum va kichik turkumchalariga, donning texnologik qiymatini belgilovchi sifat guruxlariga ajratilishi berilgan.
Bug‘doyni turkumlarga ajratishda uning quyidagi belgilari asos qilib olinadi: rangi (qizil donli yoki oq donli bug‘doy), bota­nik turi (qattiq yoki yumshoq), biologik shakli (kuzgi yoki bahor­gi). Yuqoridagi barcha belgilar bug‘doyning texnologik va ozuqabop­lik qiymati bilan turli darajada bog‘liq buladi. Ular bug‘doy doni ko‘rsatkichlarini 5 turkumga ajratish imkonini beradi.
Bug‘doy doni texnologik qiymatining yanada aniqroq tavsifi turkumdan keyingi kichik turkumchada beriladi. Donning kichik tur­kumchaga ajratishda uning rangi va shishasimonligi asos qilib oli­nadi. “Kuchli” hisoblangan eng yaxshi yumshoq bug‘doylar I va IV tur­kumlarga, 1- va 2-kichik turkumlarga, shuningdek III turkumning 1-kichik turkumiga kiritiladi. 1-jadvalda bug‘doy donining turkum va kichik turkumlarga tasniflanishi berilgan. I va IV (bahorgi va kuzgi yumshoq qizil donli bug‘doy) turkumlar, II turkum (bahorgi qattiq bug‘doy) ekish va tayyorlashda asosiy turkumlar hisoblanadi.

1-jadval.Tayyorlanadigan va taqsimlanadigan bug‘doyga belgilangan standartlar bo‘yicha bug‘doyni tasniflash

OST dagi turkum raqami	Botanik va biologik xossalari bo‘yicha tur­kumlarning belgilari.	kichik turkum raqami	Kichik turkumchalar-ning rang tusi va shishasimon­ligi bayicha belgilari	Umumiy shishasi- monlik, %
I	Bahorgi yumshoq qizil donli	1	Bahorgi to‘q qizil shisha­simon	75 dan past emas
		2	Bahorgi qizil	60 dan past emas
		3	Bahorgi och qizil	40 dan past emas
		4	Rangi sarg‘imtir qizil	40 dan past emas
		5	Bahorgi sariq	40 dan past emas
II	Bahorgi (durum) qattiq	1	Bahorgi (durum) to‘q qaxrabo rangida	90 dan past emas
		2	Bahorgi (durum) och-qahra­bo rangida	90 dan past emas
III	Bahorgi oq donli	1	Bahorgi oq donli shisha­simon	60 dan past emas
		2	Bahorgi oq donli	60 dan past emas
IV	Kuzgi qizil donli	1	Kuzgi to‘q qizil shishasi­mon	75 dan past emas
		2	Kuzgi qizil	60 dan past emas
		3	Kuzgi och qizil	40 dan past emas
		4	Kuzgi sarg‘imtir qizil	40 dan past emas
		5	Kuzgi sariq	40 dan past emas
V	Kuzgi oq donli	-	Kichik turkumchasi yo`q	chegaralanmagan
YI	Qattiq kuzgi	-	Kichik turkumchasi yo`q	chegaralanmagan

I-II-III-IV turkumlarda boshqa bug‘doy donlarining miqdori 10% dan ortiq bo‘lmagan miqdorda ruxsat etiladi. V turkumda esa 5 % ga­cha ruxsat etiladi.
Standartning “Texnik shartlari” bo‘limida oziq-ovqat uchun tayyorlanadigan bug‘doy 2 guruhga ajratiladi: asosiy kondensiyalarga mos keladigan (kondensiyalarning o‘zi standartda keltirilmagan), va chegaraviy kondensiyalarga mos keladigan. Bularning tavsifi bi­lan standartda tanishib olishingiz mumkin.
Tarqatiluvchi bug‘doy doni standartlarida asosiy sifat ko‘rsatkichlari me’yorida asoslanib sinf deb nomlanuvchi guruhlarga ajratiladi.
2-jadval. Tarqatiluvchi bug‘doy sinflari

№