C. J. Omarova,G. B. Sidrasulieva t. S. Bawatdinov «ximiya»

)
(
3
1
2
2
m
m
m
m
CO



8. To’mendegi formulalar arqali SO
2
nin’ hawag’a salistirg’anda 
tig’izlig’in, son’ salistirmali molekulyar massasin esaplap tabin’: 
D
havo 
= 
;
3
2
m
m
CO
Mco
2
= 29• D
havo 
9. Tajriybe waqitinda jol qoyilg’an salistirmali qa’telikti %de esaplan’: 
Salistirmali qa’te % 
%
100



назар
таж
назар
М
М
М

---

№ 5- Laboratoriyaliq jumis
Tema : Metallardin' ximiyaliq ekvivalenttin sig’ip shig'ariwin vodorod 
boyinsha aniqlaw 
 
 
Jumistin’ maqseti. A`piwayı ha`m quramali ximiyalıq
zatlardin’
ekvivalentin anıqlaw usılları menen tanısıw, alyuminiy mısalında 
metallardın` ekvivalentin ta`jiriybede anıqlaw. 
A’sbap ha’m reaktivler
:Ekvivalentti aniqlaw a’sbabi, termometr, 
barometr, 10% li HCl eritpesi, alyuminiy plastinkalar.
 
Ximiyalıq reaktsiyalarda vodorod atomının` bir awırlıq bo`limi 
(anıg`rag`ı 1,008) yaki kislorod atomının` 8 awırlıq bo`limi menen 
birigetug`ın yaki orın almasatug`ın mug`darı ximiyalıq ekvivalent 
delinedi. 
Elementtin` ekvivalenti onın` atom massasın valentligine ten`. 
В
А
Э

(1) 
Ma`selen, natriy, magniy, alyuminiy ha`m basqalar elementlerdin` 
atom massaları ha`m valentligin bilgen halda, olardın` ximiyalıq 
ekvivalentin 1 formula arqalı tabıw mu`mkin: 
;
23
1
23


Na
Э
;
20
2
40


Сa
Э
.
9
3
27


Al
Э
Quramalı tovarlar, a`sirese tiykar, kislota ha`m duzlardın` 
ekvivalentlerin tabıw a`melde ko`p qollanıladı. Tiykarlardın` ekvivalentin 
tabıw ushın onın` molekulyar massasın tiykar quramındag`ı gidroksil 
toparı sanına, kislotalardın` ekvivalentin tabıw ushın bolsa onın` 
molekulyar massasın quramındag`ı vodorodtın` sanına bo`liw kerek. 
Duzlardın` ekvivalentin tabıw ushın duzlardın` molekulyar massasın 
duz quramındag`ı metall kationi (yaki kislota qaldıg`ı anioni) sanın 
olardın` zaryadına ko`beyttirip, ko`beytpege bo`liw kerek.
Ma`selen: Ca(OH)
2
, H
3
PO
4
, Al
2
(SO
4
)
3
lardı ekvivalentleri: 
;
2
2
)
(
М
Э
OH
Ca

;
3
4
3
М
Э
PO
H

;
3
2
3
4
2
)
(


M
Э
SO
Al
Oksidleniw – qaytalanıw reaktsiyalarında oksidlewshi (yaki 
qaytalanıwshı) nin` ekvivalentin tabıw ushın olardın` molekulyar massasın 
qabıl qılıng`an (yaki shıg`arılg`an) elektronlar sanına bo`liw kerek. 
To`mendegi oksidleniw – qaytalanıw reaktsiyalarında oksidlewshi 
KMnO
4
nın` ekvivalentleri: 

---

Mn

4
О
+ 8H
+
+ 5e
-
= Mn
+2
+ 4H
2
O
5
4
M
Э
KMnO

; 
Mn

4
О
+ 2H
2
O + 3e
-
= MnO
2
+ 4 OH
-
3
4
M
Э
KMnO

; 
Mn

4
О
+ e
-
= Mn
2
4

О
1
4
M
Э
KMnO

; 
Sonı aytıp o`tiw kerek, bir quramalı tovardın` ekvivalenti tu`rli 
reaktsiyalarda (olardın` qansha mug`darda reaktsiyag`a kiriwine qarap) 
tu`rlishe bolıwı mu`mkin. 
Mısalg`a: 
N
3
RO
4
+ NaOH = NaH
2
PO
4
+ H
2
O