C. J. Omarova,G. B. Sidrasulieva t. S. Bawatdinov «ximiya»

11-ta’jriybe.Orta ha'm ashshi duzlardin' 
payda boliwi 
Asbap ha'm reaktivler: kipp apparati, kaltsiy gidroksid eritpesi. 
Jumis tartibi. Probirkaga 2-3 ml kaltsiy gidroksid (xakli suw)din' 
eritpesinen alin' ha'm usi eritpe arqali kabonat angidrid gazi (Kipp 
apparatinan) o'tkizin'. SHo'kpe payda boliwin baqlan'. SHo'kpe erip 
ketkenshe jane S0
2
gazin o'tkiziwdi dawam ettirin'. Son' eritpeni 
qizdirin' ha'm sho'kpe payda boliwin baqlan. 

---

 
12-ta’jriybe. Tiykarli duzlardin’ payda boliwi 
A’sbap ha’m reaktivler:mis(II)-sulfat, natriy gidroksid eritpesi 
Jumistin’ ta’rtibi: eki probirkag’a mis(II) sulfat eritpesinen 4 ml den 
quyin’. Birinshi probirkag’a 4ml ekinshisine bolsa 2ml(NaOH) 
eritpesinen qosin’ ha’m jaqsilap aralastirin’. Payda bolg’an sho’kpeler 
ren’in birdeyligine itibar berin’ 
№ 4- Laboratoriyaliq jumis 
Tema :Gaz ha’m ekvivalentler nizamina tiyisli ta’jriybeler 
 
Jumistin’ maqseti: Gaz ta’rizli zatlardin’ molekulyar 
massasin aniqlaw usullarin u’yreniw olardi tajriybede aniqlaw usili 
menen tanisiw.

Asbap ha’m reaktivler
: kipp apparati, termometr, barometr, 
texnikaliq tarezi, rezinali tig’in, 200-250 ml siyimli kolba, o‘lshew 
tsilindri 
Gazlerdin’ molekulyar massasin aniqlawda Avogadro nizami 
ha’m onin’ na’tiyjeleri u’lken a’hmiyetge iye. Avogadro nizami 
to’mendegishe ta’riyplenedi: 
Birdey sharayatda (temperaturada, basimda) tu’rli gazlerdin’ 
ten’ ko’lemlerdegi molekulalar sani birdey boladi.
Avogadro nizaminan ush na’tiyje kelip shig’adi: 
1) A’piwayi gazlardin’ (kislorod, vodorod, azot) molekulasi 
eki atomnan ibarat. Inert gazlar molekulalari bir atomnan quralg’an; 
2) Normal sharayatta 1 mol gaz 22,4 l ko’lemdi iyeleydi; 
3) Birdey sharayatta ten’ ko’lemde aling’an eki gaz massalari 
arasindag’i qatnas gazlerdin’ molekulyar massalari arasindag’i 
qatnasqa ten’. 
1 – usil. Avogadro nizaminin’ ekinshi juwmag’i tiykarlang’an. 
1mol gaz n.sh.da (O
0
S va 101,325 kPa) 22,4 l ko’lemdi iyelewinen 
paydalanip, to’mendegi ma’nisti tabamiz: 
eger V
o
l gaz g gramm kelse, 22,4 l gaz M gramm keladi.
Bunnan : 
o
V
g
М


4
,
22
(1) 
Gaz ko’lemin normal sharayatta (V
o
) keltiriw ushin 
to’mendegi formuladan paydalaniladi. 

---

T
P
V
P
V
o
o
o




2
,
273
(2) 
Bunda : R – tajriybe sharayatindag’i gazdin’ basimi; 
R
o
– n.sh. dag’i basimi R
o
=101,325 kPa 
T = t
o
+273,2 gazdin’ absalyut temperaturasi. 
II – usul. Avogadro nizaminin’ ushinshi juwmaq boyinsha 
gazdin’ salistirmali molekulyar massasi sol gazdin’ ekinshi gazge 
salisirmali tig’izlig’i onin’ molekulyar massasina ko‘beymesine ten’ 
boladi. 
M
1
= M
2
•D (3) 
Bunda M
1
va M
2
birinshi ha’m ekinshi gazlerdin’ salistirmali 
molekulyar massalari. 
D – birinshi gazdin’ ekinshisine salistirg’andag’i tig’izlig’i. 
Eger, ekinshi gaz sipatinda vodorod alinsa
M
r
= 2 •Dn
2
(4) 
hawa alinsa M
r
= 29 •D
havo
(5)