C. J. Omarova,G. B. Sidrasulieva t. S. Bawatdinov «ximiya»

5-ta’jriybe: Kislotali oksidlerdin’ aliniwi 
A’sbap ha’m reaktivler: kipp apparati, xaktas, kaltsiy karbonat, 
natriy karbonat, Na
2
SO
3
kristallari, HCl (yoki H
2
SO
4
) eritpeleri. 
 Jumis tartibi. a) Karbonat angidrid mramor, xaktas yamasa 
kaltsiy karbonatqa xlorid kislota tasir ettirip alinadi. Bul protses Kipp 
apparatinda alip bariladi. Kipp apparatinan ajralip shig’ip atirgan 
CO
2
gazin xakli suw arqali o‘tkizin’ ha’m janip turgan shirpini tutin’. 
Juz bergen ha’diyseni baqlan’. 
b) Eki probirka alip, olardin’ birine Na
2
CO
3
, ekinshisi Na
2
SO
3
kristallaridan az mug’darda salin’ ha’m olardin’ har birinin’ ustine 
HCl (yamasa H
2
SO
4
) eritpesinen qosin’. Eki probirkada gaz ajralip 
shigiwin baqlan’. 
 
6-ta’jriybe: Amfoter oksidlerdin’ qasiyetleri 
Reaktivler: ZnO (yamasa Al
2
O
3
) untaqlari, konts. HCl ha’m 
NaOH eritpeleri. 
Jumis tartibi. Eki probirka alip, olardin’ har birine az 
mug’darda ZnO (yamasa Al
2
O
3
) salin’. Son’ birinshi probirkaga 
kontsentrlangen HCl ekinshisine bolsa kontsentrlengen silti (NaOH 
yamasa KOH) eritpesinen qosin’. Oksidlerdin’ kislota ha’m siltilerde 
eriwin baqlan’. 
Tiykarlar
. 
Tiykarlar dep molekulasinda metall kationi ha’m bir yamasa bir 
neshe gidroksil ON
-
gruppa bolgan birikpelerge aytiladi. Tiykarlar 
gidroksil gruppasinin’ sanina qarap, bir kislotali, eki ha’m ush 
kislotali boliwi mu’mkin. 
Misali: NaOH, Ca(OH)
2
, Al(OH)
3 
suwda eriytugin tiykarlar 
siltiler dep ataladi. Bularga siltili ha’m siltili jer metallarinin’ 
gidroksidleri kiredi. 

---

Tiykarlar kislotalar menen reaktsiyaga kirisip duz ha’m suw 
payda qiladi. Bul reaktsiyani neytrallaniw reaktsiyasi dep ataladi. Bir 
waqittin o‘zinde ham kislota (tiykar sipatinda), ham tiykarlar menen 
(kislota sipatinda) reaktsiyaga kirisip, duz ha’m suw payda qilatugin 
zatlar amfoter gidroksidler dep ataladi. 
Misol : Zn(OH)
2
, Sn(OH)
2
, Al(OH)
3
, Cr(OH)
3
Amfoter gidroksidler kislota ha’m tiykar ortasinda turiwshi 
araliq zatlar esaplanadi. Olar eritpelerde ham tiykar, ham kislota 
siyaqli dissotsialanadi: