C. J. Omarova,G. B. Sidrasulieva t. S. Bawatdinov «ximiya»

Elektron balans usuli. Oksidleniw da’rejeleri o`zgergen elementlerdin’ 
oksidleniw da’rejeleri aniqlanadi: 
+4 +7 +6 +2

---

Na
2
SO
3 
+ KMnO
4 
+ H
2
SO
4
= Na
2
SO
4 
+ K
2
SO
4 
+ MnSO
4 
+ H
2
O 
qaytariwshi bergen ha’m oksidlewshi qabil qilipb alg’an elektronlar sani 
aniqlanadi: 
S
+4
- 2e = S
+6
(qaytariwshi) 
Mn
+7
+ 5e = Mn
+2
(oksidlewshi) 
2 ha’m 5 sanlarinin’ en’ kishi uliwma bo`liniwshisi 10 g’a ten’. 10 sanin 
elektronlar aldindag’i koeffitsientlarge bo`lip, payda bolg’an sanlar tiyisli 
elementler birikpeleri ushin koeffitsient etip belgilenedi: 
S
+4
- 2e = S
+6
| 2 | 5 
Mn
+7
+ 5e = Mn
+2
| 5 | 2 
5Na
2
SO
3
+ 2KMnO
4
+ 3H
2
SO
4
= 5Na
2
SO
4
+ K
2
SO
4
+ 2MnSO
4
+ 3H
2
O 
Ion-elektron balans usuli. Reaksiyanin’ qisqartirilg’an ionli ten’lemesi 
jaziladi: 
SO
3
2-
+ MnO
4
-
+ H
+
——> SO
4
2-
+ Mn
2+
+ H
2
O 
Qisqartirilg’an ionli ten’lemeni oksidleniw ha’m qaloine keliw reaksiyalarina 
ajratiladi ha’mde bunda oksidleniwshi ha’m qaytariwshi ionlarg’a ta’sir etiwi 
mumkin bolg’an eritpedegi molekula yaki ionlardi aniqlag’an halda bu protseslerdi 
amelge asiriw ushin alinatug’in yaki beriletug’in elektronlar sani aniqlanadi: 
SO
3
2-
+ H
2
O – 2e = SO
4
2-
+ 2H
+
| 2 | 5 
MnO
4
-
+ 8H
+
+ 5e = Mn
2+
+ 4H
2
O 
| 5 | 2
Bul eki yarim reaksiyalardin’ tiyisli koeffitsientlerin esapqa alg’an halda 
qosip, 1 ten’leme halinda jaziladi:
5SO
3
2-
+ 5H
2
O + 2MnO
4
-
+ 16H
+
= 5SO
4
2-
+10H
+ 
+ 2Mn
2+
+ 8H
2
O
yaki qisqartirilg’an ionli ta’rizde:
5SO
3
2-
+ 2MnO
4
-
+ 6H
+
= 5SO
4
2-
+ 2Mn
2+
+ 3H
2
O 
boladi. Reaksiyanin’ molekulyar ten’lemesi jaziladi: 
5Na
2
SO
3
+2KMnO
4
+ 3H
2
SO
4
= 5Na
2
SO
4
+ K
2
SO
4
+ 2MnSO
4
+3H
2
O 
 
Oksidleniw-qalpine keliw reaksiyalarinin’ tu’rleri. Oksidleniw-qalpine 
keliw reaksiyalari 3 gruppag’a bo`linedi:
- atomlar-ara yaki molekulalar-ara ju’retug’in oksidleniw-qalpine keliw 
reaksiyalari. Misali: 
0 +5 +2 +2
Cu + 8HNO
3
= 3Cu(NO
3
)
2
+ 2NO + 4H
2
O 
-ishki molekulyar oksidleniw-qalpine keliw reaksiyalari: 
+5 -2 +3 0
2NaNO
3
= 2NaNO
2
+ O
2
-o`z-o`zinen ju’retug’in oksidleniw-qalpine keliw (disproporsiyalaniw) 
reaksiyalari: 
+1 -1 +5 
3NaClO = NaCl + NaClO
3 
Oksidleniw-qalpine keliw reaksiyalari bariwina eritpe ortalig’inin’ 
ta’siri. Eritpe ortalig’ina qarap, oksidleniw yaki qalpine keliw na’tiyjesinde turli 
oksidleniw da’rejesine iye bolg’an birikpeler payda boladi. Bug’an kaliy 

---

permanganat ha’m kaliy sulfit arasinda ju’retug’in oksidleniw-qalpine keliw 
reaksiyasin misal qilip ko`rseti mumkin. Reaksiyalar: 
- kislotali ortaliqta: 
+7 +4
2KMnO
4
+5K
2
SO
3
+ H
2
SO
4
= 6K
2
SO
4
+ 2MnSO
4
+ 3H
2
O
- Siltili ortaliqta: 
+7 +4 
2KMnO
4
+ K
2
SO
3
+ 2KOH = 2K
2
MnO
4
+ K
2
SO
4
+ 3H
2
O 
- Neytral ortaliqta: 
+7 +4 
2KMnO
4
+ 3K
2
SO
3
+H
2
O = 3K
2
SO
4
+ 2MnO
2
+ 2KOH 
payda boliwi menen ju’z beredi.