Celâleddÿn hâRÿzmshah'in son günleri o. Z

Usmon GÜRBUZ
46Abu'l-Ferec, yoshi, s. 1321.
47Ibn Esîr, yosh, XII, 499.
48Abul-Ferek, yoshi, s. 1322.
45Nesevi, yoshi, s. 379; Abul-Ferec, yoshi, s. 1322.
42
Machine Translated by Google

---

Soyguncularÿn reisi, memleketine ulaÿtÿrmak fikrlashi bilan oldin uni aÿi retinin o'tirgan
joyiga olib boradi. Onu elleri bog'liq vaziyette haniminin yakin larinda bir yere bÿrakarak
memleketine götürüp vadedilen mukâfati olish uchun tog'da joylashgan atini getirmeye
gitti.Aradan juda ko'p vaqt o'tishdan oyoq takÿmÿmdan bir Kurt, elinde mÿzragiyla kadÿna
to'g'ridan-to'g'ri yaqinlashib orada durmakta bo'lgan yabancÿ odami bor edi. Qadina:
Bir süre keyin Melik Muzaffer, Sultonning vefat qilgan hududga odamlar ko'n dererek
ondan geriye kalanlar orasida yer alan atini, agarini, meshhur qilichni, davomli surette
sochlarini orasida tashigan muskasini toptib olib keldi. Ona ait bo'lgan eÿyalar getirilince,
Sultonning son anlariga qadar birga bo'lgan Emir-i ahur'u Talsheb, Otur Han ve yakÿnlarÿndan
boshqa bir grup söz konusu eÿyaning ona ait olduÿuna tanÿklik ettiler. Melik Muzaffer,
o'ldirilgan kiÿinin Sulton Celâleddin Mengübirti ekanligini anlayÿnca, uning kemiklerini getirtip
def nettirdi.
-Bu Harazmli de kim? Niçin uni öldürmüyorsunuz, dedi. Kadÿn: -Bu mumkin
emas, o kocamning himayesida. Hem o bir sulton, deyince
Diÿer yandan Sultonning hayoti kaleme alan Muhammed Nesevî,Mogol kuÿatmasÿ
nedeniyle ayrÿlmÿÿ bo'lgan o meÿ'um kechaden keyin Sultonning ken disiyle bir daha
görüÿemedi. Uning o'limi xabarini olgandan keyin bir necha oydan keyin Meyyafarikîn'e
ulaÿarak, xabarin to'g'riligidan emin bo'ldi.51
mizrag'ini olib tashlagan Kurt:
-Onun sultan olduguna nasIl ishonasizmi? Benim bundan daha iyi olan kardeÿimi
Ahlât'ta bunlar öldürdü. Sozlerini bitirir bitirmez ikkinchisiga ehtiyoj duymayan bir
mÿzrak darbesiyle kendisini yere sardÿ. Nice zo'r lu urush va to'qnashuvlardan saÿ
salim qutulgan, Asyaning uchsuz bucaksiz nahiyelerinde bin bir xil bele va musibetleri
atlatan Sultanin shanÿyla hiç de mutenasip olmayan o'limi ustiga Nesevî: “Kader
dileyince, shunday nâmaÿlup bir aslaning o'limi tilkilerin elinde sodir bo'ldi”50 diye
rek
hissiyotlarini amalga oshirdi.
bizga aktarar edik.
-Hele dur, acele etme. Ben sultonim, ya beni Melik Shihabeddin'e ulaÿ tir, seni zengin
etsin; veya beni ulkeme ulaÿtÿr, seni melik yapayÿm, dedi.49
dular, nesi varsa oldilar. Elinde avucunda bo'lganini alip kendisini o'ldirishga qaror qilganlar
zamon, ularning elaboshlarini kulagina eglerek:
CELÂLEDDÿN HÂRÿZMSHAH'IN SON GÜNLERÿ
51Nesevî, yoshi, s. 381.
49Nesevî, yoshi, s. 381
50Nesevî, yoshi, s. 382.
43
Machine Translated by Google

---

Uning yangilip sahneden çekilmesinden keyin bu set yikildi ve Azerbaycan, Iraq-ÿ
Acem, Rum, Cezire vb ülkeler boshtanbasha istila edilip yogmalandi, xalq esir edilip
kÿlÿçtan geçirildi. Memluk sultoni Kutuz'un Aynu Calut'ta ularni og'ir bir maÿlubiyete
urganiga qadar Mog'ol qo'rquvi odamlarning ko'nluÿundan hech chiqmadi.53
Uning muvaffaqiyati ardÿnda mintaqada var bo'lgan siyosiy parchalanganlik,
ekono mik problemler, askeri belgisizlik va jamiyatsal ishonch bunalimi bo'lish bilan
birlik te cesaret, cengâverlik va qahramonliining rolume küçüm. Bölgeyi tahdid
qilishte bo'lgan Mo'g'ollara qarshi elda muvaffaqiyatga erishganlar, xalqning ko'zida
yangi den uni qahramonlashtirayotganda kutilgan kurtarÿcÿ sifatida selamlanmaya boshladi.
Ne var ki onun bu yorqin donemi kÿsa sürdü; Ahlat'ÿn ele geçirilmesiyle
yuksalmekte olan talihi düÿüÿe geçmeye baÿladÿ ve o'limiga qadar bir daha be lini
to'g'ri kelmadi. Bu çöküÿün ostida askerlerinin musulmon yerleÿim alanlarini
yogmalamasÿ, Ahlât xalqiga reva gören zulüm va katliamlarla birlikte kendisine hisan
güveninning o'rnini qo'rqitib qo'ymaslik kerak.
Celâleddin'in o'limi nedeniyle onunla ilgili haberler kesilince,birchok larÿ
ölümüne inanamadÿlar. Uning daha önce oldugu gibi Hindustan'a veya boshqa bir
yerga gittiÿini sanaydilar. ÿranlilardan va Harezmlilerden ba'zi top luluklar, Shiî
gruplarÿnÿn Mehdiyi bekledikleri gibi uzun zaman uning dönüÿünü beklediler.52
Islom âlemi va Mog'ollar orasida bir set idi.