Chirchiq davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

2.4-jadval
Indikator saprob suvo‘tllarini miqdoriy baholash

Saproblik darajasi shkalasi	Saproblik darajasi soni	Uchrash darajasi shkalasi, h	Uchrash darajasi soni, h ball
Ksenosaprob	0	Bir dona	1(yagona)
Oligosaprob	1	Juda kam	2(juda kam)
b-mezosaprob	2	Kam	3(kam)
a-mezosaprob	3	Ko‘proq	5(ko‘proq)
Polisaprob	4	Ko‘p	7(ko‘p)
		Juda ko‘p	9(juda ko‘p)

O‘rganilayotgan shahar havzalarining organik moddalar bilan ifloslanish darajasini baholash uchun saprobiont ifloslanish zonasini aniqlab olish zarur. Bu quyidagicha ifodalanadi:

Oligosaprobli zona: Ifloslanish bo‘lmagan, kunduzi O₂ ko‘p sarflanadigan va kechasi esa kam sarflanadigan, suv ostida detritlar kam bo‘lgan, avtotrof va bentos hayvonlar uchrovchi butunlay toza suv havzasi.
α-mezo-saprob zona: Bakteriyalar, zamburug‘lar va tuban suv o‘tlariossillatorii, ko‘p uchrovchi, O₂ kam, oltingugurt va metan mavjud bo‘lmagan, Organik moddalar alloxton birikmalar, nitrit va nitratlar mavjud bo‘lgan, bu yerda fotosintez jarayoni kechuvchi zona.
β–mezo saprob: Suvda organik moddalar bo‘lishi natijasida azotli birikmalardan ammiak, aminokislotalar va aminokislotalar uchrovchi, turg’un organik birikmalar mavjud bo‘lmagan, diatom suvo‘tlaridan Melosira varians, Diatoma, Navicula turkumlari uchrovchi zona.
Polisaprob zona: Suvda fotosintez jarayoni kechmaydigan, suv tarkibida metan va karbonat angidirid bo‘lgan hamda muarkkab biokimyoviy moddalar uchrovchi, geterotrof organizmlar ko‘p bo‘lgan zona.
Bu sistemani rivojlanishiga G.I.Dolgov, Ya.L.Nikitinskiy, N.S.Stroganov va boshqalar katta hissa qo‘shdilar[67; 408.480-b]..
Chirchiq shahar suv havzalari diatom suvo‘tlarni o‘rganish jarayonida abiotik omillar quyidagi labaratoriya jihozlari yordamida o‘rganildi:
1.Vodorod ionlarining konsentratsiyasi-210 markali pH metrdan;
2.Suv va havo harorati-termometrda;
3. Oqim tezligi-po‘kaka va sekundomer bilan aniqlandi;
4.Suv tiniqligi-Sekki diskasida.


II bob xulosasi
Tadqiqot obyekti sifatida Chirchiq shahar suv havzalarida tarqalgan diatom suvo‘tlari o‘rganildi. Ilmiy tadqiqot ishini olib borish davomida shahar diatom suvo‘tlarini sistematikasini shakllantirish uchun diatom suvo’tlari morfologik taksonomiyasi asosida labaratoriya tahlillari olib borildi.


III BOB. Chirchiq shahar suv havzalari diatom suvo‘tlarining taksonomik va floristik tahlili
3.1. Chirchiq shahar diatom suvo‘tlarining mavsumiy dinamikasi, muhit omillari o‘zgarishining diatom suvo‘tlariga ta’siri
Diatomlar suv o‘tlarining eng keng tarqalgan guruhidir. Ular butun dunyoda yashaydilar va asosan suv havzalarida yashaydilar, miqdoriy jihatdan boshqa suv o‘tlaridan ustun turadilar. Suvdan tashqari biotoplarda - tuproqda, erda, sug‘oriladigan jinslarda, daraxt tanasida, mox yostiqlarida va boshqalar. ular ham uchrashadilar, lekin oz miqdorda.
Bacillariophyta juda qadimiy suvo‘tlari guruhidir. Yagona fotoalbom shakllari yura yotqiziqlaridan (leias) ma'lum va bo‘r yotqiziqlarida ular allaqachon ko‘p sonli turlarda topilgan. Bo‘r diatomlari tuzilishi jihatidan juda mukammaldir. Bu bizni Bo‘r davridan oldin ular uzoq evolyutsion yo‘lni bosib o‘tgan deb taxmin qilishga majbur qiladi[ 35; 149-b].
Diatomlar mustaqil, yuqori darajada tashkil etilgan suv o‘tlari turi bo‘lib, hozirgi geologik davrda boshqa suvo‘tlar bilan bevosita oilaviy aloqaga ega emas. Tashqi o‘xshashlikning yo‘qligiga qaramay, diatom hujayralarining ichki tashkilotining belgilari ularni Chrysophyta va Xanthophyta (Heterocontae) ga yaqinlashtiradi (pigmentlarning umumiyligi, assimilyatsiya mahsulotlari, qobiqda kremniy oksidi mavjudligi va boshqa kichikroq belgilar) [ 36; 81-b].
Diatom suvo‘tlar bir hujayrali mikroskopik organizmlar bo‘lib, ular yakka holda yashaydigan yoki turli xil koloniyalarga birlashtirilgan: iplar, lentalar, zanjirlar, yulduzlar, butalar va shaklsiz plyonkalar shaklidagi . Diatom suvo’tlar hujayrasi protoplast, pektin qobig‘i va tashqi kremniy qobig‘idan iborat. Diatomlarning o‘ziga xos xususiyati xromatoforlarning sarg‘ish yoki jigarrang rangi va kremniy qobig‘i - ikki yarmidan iborat ekanligidadir. Qobig‘i o‘zaro birlashmagan, lekin chetlari bilan bir-biriga erkin tutashgan. Diatomlarni qobig‘i bilan boshqa suv o‘tlaridan ajratish juda oson. Qobig‘i geometrik tartibga solingan nuqtalar, zarbalar, areolalar, kameralar, qovurg‘alar va boshqalar ko‘rinishidagi xarakterli tuzilishga ega. Har bir tur strukturaviy elementlarning ma'lum bir joylashuvi va ularning o‘lchamlari bilan boshqa suvo’tlardan ajralib turadi.
Chirchiq shahar suv havzalari diatom suvo‘tlarini o‘rganish davomida sistematikalashtirish ishlari olib borildi va asosan SSSR diatom suvo‘tlari aniqlagichidan foydalanildi[37; 14-15-b].