Chirchiq davlat pedagogika unversiteti

2.2 Moddiy nuqta va moddiy nuqtalar tizimining impuls momenti.
M massali moddiy nukta V tezlik bilan xarakatlanayotgan bulsa u R=mv impulsga ega buladi.
Agar shu MN biron kuzgalmas O nuktaga nisbatan joylashgan bulsa uni shu nuqtaga nisbatan impuls momenti L = [pr] buladi. vaqt buyicha xosila olsak MN impulsini uzgarish konunini topamiz.

Bu erda vqdrG'dt, Demak birinchi xad v va p lar-ni kupaytmasi. Ularni yunalish bir xil, shy-ning uchun kupaytmasi 0 dir. Ikkinchi xad FqdpG dt Nyuton II konu-nidir.

Shuning uchun

M- kuzgalmas muktaga nisbatan kuch momenti M=0 bulsa d1/dt=0 yoki L-const buladi.
Demak, moddiy nuktaga ta'sir kursatuvchi kuchlarning teng ta'sir etuvchisini ixtyoriy 0 nuktaga nisbatan momenti nol bulsa MN impulsini momenti uzgarmas kattalik buladi. Bu xulosani MN-lar-dan tashkil topgan sis-tema uchun xam tadbik kilish mumkin. Aytay-lik, sistema 2 ta MN dan iborat bulsin, Bu sistemani 0 muktaga nis batan impuls momenti
L=L₁+L₂=
Sistemani MN lariga ta'sir kiluvchi tashki kuchlarini F₁, F₂. bilan ichki kuchlarni bilan belgilasak asoslidir.
Bu moddiy muktalami berk sistemasi uchun impuls momentining uzgarish konuni. Moddiy noktalarning berk sistemasi uchun ΣM. =0. shuning uchun dL/dr=0 exи L-const buladi. Bu MN sistemasi uchun impuls momentini saklanish konunidir. MNlar berk sistemasi impulsning nuktaga nisbatan momenti uzgarmas katta-likdir. Bu xulosani ukka nisbatan xam tadbik kilish mumkin. II. Agar aylanish ukl kattik jismning massalar markazi orkali utmasa ukka markazdan kochirma

XULOSA.
Oliy ta’limda Fizika fanini oʻqitishning asosiy maqsadi: Fizika ta’limining fan-texnika taraqqiyotida, ishlab chiqarish sohalari va hayotda tutgan oʻrni haqida mantiqiy fikrlay olish qobiliyati, aqliy rivojlanishi, oʻzini oʻzi anglash salohiyatini tarkib toptirish, ularda milliy, umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish hamda ijtimoiy hayoti va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur boʻlgan bilimlarni egallashi, ulardan kundalik hayotlarida foydalanishga oʻrgatish; oʻquvchilarda tayanch va fizika faniga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish; oʻquvchilarning olamning fizik manzarasiga oid dunyoqarashini kengaytirish bilan amaliy faoliyatlarini bog‘lagan holda fizik bilimlarni hayotga tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.

Fizik jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi: fizik va astronomik kattaliklarning Xalqaro birliklar sistemasi (SI)ni, matematik ifodalarini mantiqiy bog‘liq holda tushunadi va tushuntira oladi; mexanika, molekulyar fizika va termodinamika asoslari, elektrodinamika, tebranishlar va toʻlqinlar, optika, atom va yadro fizikasi asoslariga oid kengaytirilgan asosiy tushunchalar, atamalar, fizik kattaliklar va ularning birliklari, qonuniyatlar, bog‘lanish formulalarni biladi va ularni amaliyotda qoʻllay oladi.
-Fizik kattaliklarning Xalqaro birliklar tizimi (SI)ni, matematik ifodalarini mantiqiy bog‘liq holda tushunadi va tushuntira oladi.
-Qilingan nazariy va amaliy bilimlardan fan, texnika va kundalik turmushda foydalana oladi.
-Fizik qonun, qoida va qonuniyatlarning matematik ifodasini bir shakldan ikkinchi shaklga oʻtkaza oladi va tushuntirib bera oladi.
-Fizika boʻlimlariga oid kengaytirilgan asosiy tushunchalar, atamalar, fizik kattaliklar va ularning birliklari va qonuniyatlarini amaliyotda qoʻllay oladi.
-Tegishli qonunlarga doir masalalarni yecha oladi.
FOYDANALILGAN ADABYOTLAR.

1.Axmadjonov.O.I Fizika kursi. O’qituvchi 1988.

2.Bo’ribayev I, Karimov R. Optika. T ., 2004.
3. Abduraxmonov.Q.P., Egamov.O’., Fizika 2-qism. Toshkent 2008.
4. O.Qodirov.”Fizika kursi” (o’quv qo’llanma) Fan va ta‟lim 2005.
5.Maksvell J.K. Elektr va magnitlanish haqida risola. -T. I, II. -M.: Ilmiy, 1989y.
6.Frish S., Timoryeva A. Umumiy fizika kursi. T-3., T., 1976.
7.Quyliyev V.T “Optika” “Fan va texnologiya” Toshkent 2014.
8.Tuxvatullin F.X, Jumaboyev A, Jayzulayev Sh, Tashkenbayev U, Murodov G’ Optika 1-qism. 2004.
9.Karimov R. Optika, ma’ruza matni. T. 2000.
10.Лансберг ;Оптика T, 2003.
11.A. No'monxo'jayev, A. Husanov, L. Xudoyberdiyev, J. O'sarov, A. Yunusov “Fizika”. O’qituvchi 2004.
12.Sultonov E. “Fizika kursi” (darslik) Fan va ta‟lim 2007.
13.S.P.Strelkov. Mexanika. T-1977.
14.F.A.Korolev Optika,atom va yadro fizikasi.O’qituvchi .Toshkent-1978.
15.Otajonov Sh., Eshjonov B. Optika. Uslubiy qo’llanma. O’zMU 2015.
16.Mirziyoyev Sh.M Murojaatnoma_2021. Xalqimiz yuksalish sari. O’zbekiston 2019, 267 b.
Internet resurslari
1.www.uzkitob.uz
2.www.phys.msu.ru
3.www.uz.edu.uz
4.www.Aim.uz
5.www.Ziyouz.com
6.www.Eduportal.uz
7.www.Pedkutubxona.uz
8.www.Kitob.uz
9.www.dist.edu.uz
10.www.stat.edu.uz