Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

O‘rtacha xarajat — bu tovar, xizmat va bajarilgan ish birligiga
ketgan sarflardir. Buni tannarx deb ham ataydilar.
O‘rtacha  xarajatni  (X
O‘
)  aniqlash  uchun  yalpi  xarajatlar  (X
y
 )
chiqarilgan tovar  soniga (Q
t
) bo‘linadi.  Bunda 
 
 
 ‘
X y
X
O
Q
t
=
  bo‘ladi.
Masalan,  kichik  korxona  100  ming  dona  piyola  chiqarish  uchun
120 mln so‘m sarfladi. Bunda bir dona piyola chiqarish yoki o‘rtacha
xarajat 
120mln
1200
‘
100ming
X
O
=
=
. Demak, bitta piyola firmaga 1200 so‘mga
tushgan, foyda olish uchun piyola bundan oshiqroq narxda sotiladi.
Demak, P > X
O‘
 bo‘lganda foyda ko‘riladi. P = X
O‘
 bo‘lganda xarajat
qoplanadi, ammo zarar ko‘rilmaydi. Bordi-yu P < X
O‘ 
 bo‘lsa, zarar
ko‘riladi. Buni tushunish uchun quyidagi chizmaga nazar tashlaymiz:

---

38
Chizmada yoysimon chiziqlar o‘rtacha xarajatlarni bildiradi. Ularning
narx chizig‘i P ga yaqinlashish nuqtasi A ga nisbatan har xil. BC da A
nuqta narxdan (P dan)  yuqori, demak,  zarar  bor. B
1
C
1
 chizig‘ida  A
nuqta P chizig‘iga tegib o‘tadi, demak, xarajat narxga teng, zarar yo‘q,
foyda ham yo‘q. Nihoyat, B
2
C
2
 chizig‘ining A nuqtasi P dan pastda
joylashgan, demak, foyda ko‘riladi, chunki xarajat narxdan past.
4.3. Daromad
Firma xarajatlarini qoplashi va foyda ko‘rishi uchun o‘zi chiqargan
tovarlar, bajargan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlarga bozor narxlariga
qarab pul olishi kerak.