Davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

Yoy – grafning cho„qqilarini birlashtiruvchi chiziq.
Sikl – yopiq yoylar to„plami.
Graf daraxti (karkas) – grafning barcha cho„qqilari orqali o„tuvchi va berilgan cho„qqiga kiruvchi yopilmagan yoylar to„plami.
Masalan, zC cho„qqisi uchun daraxt grafi:

Grafg yoylarining salmog‘i – berilgan elementar boqich kimyoviy reaksiya tezligining ushbu yoy chiqadigan orliq mahsulot konsentratsiyasiga nisbati.

Graf daraxtining salmog„i uni hosil qilgan yoylar salmoqlari ko„paytmasiga teng.


99


Ta‟rifga ko„ra, oraliq mahsulotning konsentratsiyasi berilgan oraliq modda uchun karkas salmog„ining barcha karkaslar salmoqlari yig„indisiga nisbati, ya‟ni:

Ushbu usulning asosida kimyoviy teaksiyaning statsionar o„tishi nazariyasi yotadi. O„z-o„zidan, reaksiya umumiy tezligini reaksiya mexanizmining istalgan elementar bosqichidan yozish mumkin, masalan:

Grafda reaksiya mexanizmi har bir cho„qqi bir to„g„ri va bir qaytar karkaslardan va n-2 aralash karkasdan iborat n cho„qqidan tashkil topgan chiziqli bir tomonga yo„nalishli reaksiya.
Karkaslarning umumiy soni:

Qaytar kimyoviy reaksiya berilgan bo„lsin:

Berilgan reaksiyaning mexanizmi grafi quyidagi ko„rinishda bo„ladi:
Karkaslar vaznlari:

	To„g„ri	teskari	aralash
I
I
I

Umumiy holda graf yoyining salmog„i bosqich tezligining unda ishtirok etgan oraliq modda konsentratsiyasiga nisbati bilan aniqlanadi:

100

bunda mos ravishda to„g„ri va teskari yo„nalishdagi yoylar

salmog„i; to„g„ri va teskari yo„nalishdagi reaksiyalar tezliklari;
n yoki n+1 bosqichlarda oraliq moddaning konsentratsiyasi.
Umumiy holda geterogen kimyoviy reaksiya tezligini quyidagicha ifodalash mumkin:
<sup>∏ ∏

∑ ∑ ∑</sup>
Kimyoviy reaksiya tezligi to„g„ri yo„nalishdagi yoylar salmoqlari yig„indisidan teskari yo„nalishdagi yoylar salmoqlari yig„indisining ayirmasini to„g„ri, teskari va aralash yo„nalishlardagi karkaslar salmoqlari yig„indisiga nisbatiga teng.

Nazorat savollari

1. 
   Formal kinetikaning asosiy tamoyili nimadan iborat ?
   
2. 
   Kimyoviy reaksiya tezligi nima ? U qanday aniqlanadi ?
   
3. 
   Kimyoviy reaksiya tezligi temperaturaga qanday bog„liq ?
   
4. 
   Formal kinetikaning asosida qaysi qonun yotadi ? Unga ta‟rif bering.
   
5. 
   Kinetik tenglamalarni yechishda qaysi sonli usullar ishlatiladi ?
   
6. 
   Kinetik konstantalar va faollanish energiyasini baholash uchun qanday tajribaviy ma‟lumotlar kerak ?
   
7. 
   Geterogen kimyoviy reaksiyalarning ko„p bosqichli o„tishining fizik tabiati qanday ?
   
8. 
   Sirtlar ta‟siri qonunini qo„llanilishining o„ziga xos tomonlarini sanang va massalar ta‟siri qonunidan farqini ayting.
   
9. 
   Geterogen kimyoviy reaksiyalar kinetik modellarini tuzish usullariga harakteristika bering.
   
10. 
    Lengmyur izotermasini qzllashga asoslangan usulga harakteristika bering.
    
11. 
    Statsionar konsentratsiya usuliga harakteristika bering.
    
12. 
    Graflar nazariyasini qo„llash usuliga harakteristika bering.
    

101