Davlat va huquq nazariyasi moduli oraliq nazorat ishi uchun kasuz
Download 415.52 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Oddiy yuridik fakt
|
2. Salbiy faktlar- bu huquqiy munosabatlarning paydo bo'lishiga to'sqinlik
qiladigan holatlar. Nikoh tugashidagi bunday faktlar mehnatga layoqatsizlik, yaqin munosabatlar, boshqa nikohda bo'lishdir. Shunindek yuridik faktlarning ajralib turadigan va qo’shimcha turlarga tasniflash ham mumkin ekan .(2- jadval) 2-jadval T/R Tasniflanishi Turlari 1 Kelib chiqishi bo’yicha Tabiiy-mutlaq Shaxshlar tomonidan amalga oshirilishi 2 Davomiyligi bo’yicha Bir zumda (hodisalar) Davom etadigan (jarayonlar) 3 Takroriyligi bo’yich Noyob Davriy 4 Oqibatlarining tabiati bo’yicha Qaytariladigan Qaytarib bo’lmaydigan Qonuniy harakatlar 5 Mavzusi bo’yich Davlat organlar harakatlari Fuqarolar va tashkilotlar 6 Tasdiqlanish usuliga Hujjatlangan 8 ko’ra Hujjatsiz 7 Jamiyatga xavflilik darajasiga ko’ra Jinoyatlar Huquqbuzarliklar Noqonuniy haraktlar 8 Huquq sohalari boyicha Jinoiy Ma’muriy Fuqarolik va boshqalar 9 Doirasi bo’yich Guruh Moslashtirilgan Tashkiliy guuruh 10 Yosh mezoni bo’yich 18yoshga to’lgan shaxslar Voyaga yetmaganlar Keyingi masala yuridik faktlarning ayrim adabiyotlarda qayd etilgan yoki umuman uchramaydigan turlari haqida gap boradi.Ya’ni yuridik faktlarning oddiy va yuridik turlariga to’xtalib o’tamiz.Rus huquqshunos olimlari ushbu turdagi yuridik faktlarni quyidagi xususiyatiga ko’ra turlarga bo’ladi ,hamda turlariga ham izohni shunday e’tirof etishadi.Yuridik faktlarni miqdoriy tarkibiga ko'ra oddiy va murakkab yuridik faktlar ajratiladi.Oddiy yuridik fakt huquqiy oqibatlarga olib keladigan yagona holat. Masalan, ishdan bo'shatish yaxshi sabablar, ko'chani belgilanmagan joyda kesib o'tish va hokazo.Murakkab yuridik fakt ikki yoki undan ortiq hayotiy holatlardan iborat bo'lib, ularning har biri yoki birgalikda huquqiy oqibatlarga olib keladi.Shunday qilib, keksa yoshdagi shaxsni O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi qonunga muvofiq pensiya ta’minoti bilan bog’liq huquqiy munosabatni vujudga kelishi uchun bizga quyidagilar yuridik faktlar kerak:mehnat daftarchasi mavjudligi fakti;ma'lum bir yoshga yetish fakti; Pensiya jam’garmasi yoki vakolatli organning pensiya tayinlash to’g’risidagi qarori .Bunday murakkab yuridik fakt “huquqiy tuzilma” deb ataladi.Ayrim adabiyotlarda esa yuridik faktlar harakteriga ko’ra 9 oddiy va murakkab yuridik faktlarga bo’linadi. Oddiy yuridik faktga fuqarolik huquqiy munosabati hisoblananadigan oldi-sotdi jarayonida kerakli tovarlarni sotish natijasida xaridor va sotuvchi o’rtasida huquqiy munosabatning paydo bo’lishidir.Shuningdek majburiyatlarni bajarilishi bilan bog’liq bo’lgan faktlarda masalan quruvchi tashkilot tomonidan bino qurib bitkazilishi bilan tomonlar o’rtasida vujudga kelgan munosabtlar ham yakun topadi.Savol tu’gilishi mumkin ya’ni ular o’rtasida undan so’ng ham huquqiy munosabatlar paydo bo’ladiku?(aytaylik nizoviy bo’lsin) aynan shunda ham boshqa hodisalar hisoblangan faktlar orqali vujudga keladi.Endi oddiy faktlarni fuqarolik qonunchligi bo’yicha ko’rib chiqsak,shaxsni O’zbekistonda tug’ilganlik fakti uni fuqarolikni olishga asos bo’ladi yoki aksi boshqa davlat fuqaroligini olishi esa uni yo’qotishga shaxsni vafot etish fakti esa fuqarolikni tugashiga olib keladi. Murakkab yuridik faktlar sababli paydo bo’ladigan huquqiy munosabatlar bir necha yuridik fakt bo’lishligini talab qiladi. Masalan,O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga o’z nomzodini qo’ymoqchi ya’ni huquqiy munosabatni vujudga keltirmoqchi bo’lgan shaxslar Konstitutsiyamizning 90-moddasiga o’ttiz besh yoshdan kichik bo’lmasligi fakti,davlat tilini yaxshi bilishlik fakti,saylovga qadar muqim kamida 10yil O’zbekiston hududida yashaganlik va asosiysi fuqarolikka ega bo’lishlik kabi faktlar bo’lishi lozim.Yana boshqa holatni ko’rib chiqsak,O’zbekiston Respublikasining Fuqaroligi to’g’irisidagi qonunning 19- moddasida O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligiga umumiy tartibda qabul qilish uchun quyidagi faktlar O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligiga qabul qilishning umumiy tartibi chet davlat fuqarosiga yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxsga nisbatan quyidagi hollarda amalga oshiriladi, agar u:a) chet davlat fuqaroligidan chiqishni rasmiylashtirganlik fakti;b) fuqaroligi bo‘lmagan shaxsga yashash guvohnomasi olingan kundan e’tiboran va O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligiga qabul qilish to‘g‘risidagi iltimosnoma bilan murojaat qilgan kunga qadar O‘zbekiston Respublikasi hududida uzluksiz besh yil davomida doimiy yashab kelayotganganlik fakti; 10 v) tirikchilikning qonuniy manbaiga egalik fakti g) O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasigarioya etish majburiyatini o‘z zimmasiga olganlik fakti;d) davlat tilini muloqot qilish uchun zarur darajada bilganlik kabi yuridik faktlar (holatlar) mavjud bo’lishi kerak bo’ladi.Bu yuridik faktlar bir-birdan ayri xolda yoki xususiy holatlarda fuqarolik huquqi olish bo’yicha huquqiy munosabatni vujudga keltirmaydi.Shuningdek jinoyat huquqiy munosabatlarda O’Z.R JK ning 17-moddasiga muvofiq jismoniy shaxslarning javobgarlikka tortilishi uchun 16yoshga to’lgan fakti,aqli rasolik kabi yurdik mavjud bo’lishi kerak.(kodeksning ayrim moddalaridagi javobgarliklar uchun mustasno bo’lishi mumkin). Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar hamda tahlillar asosida xulosa qiliib aytganda , olimlar tomonidan shakllantirilgan tushunchalar huquqiy faktlarning dinamik xususiyatini yanada ko'proq aks ettirdi. Ularning boshlanishi bilan nafaqat huquqiy munosabatlarning yuqorida qayd etilgan uchta bosqichi, balki ularning to'xtatilishi, shuningdek, mavjudligi ham bog'liqdir. Olimlarning ta'kidlashicha, yuridik faktlar nafaqat jamoat munosabatlarini, balki ularda ishtirok etuvchi sub'ektlarning shaxsiy huquq va majburiyatlarini ham o'zgartirishi mumkin. Buning eng yorqin belgilarini ajratib ko'rsatishimiz mumkin huquqiy toifa. Birinchidan, bu haqiqatda makon va vaqtda mavjud bo'lgan hodisa. Tuyg'ular, his-tuyg'ular va fikrlar yuridik fakt sifatida harakat qila olmaydi. Ikkinchidan, ular davlat, jamiyat yoki shaxslar uchun muhim. Uchinchidan, ular har doim muayyan holatlarga yoki ularning yo'qligiga ishora qiladilar. To'rtinchidan, ular huquqiy normalarda mustahkamlangan. Beshinchidan, ular huquqiy xarakterdagi muayyan oqibatlarni keltirib chiqaradi. Bu huquqiy oqibatlarga olib keladigan muayyan hayotiy holat.Hayotning har bir haqiqati qonuniy emas. Bu qonun hujjatlarida nazarda tutilgan holat bo'lishi mumkin. Shunday qilib, yuridik faktlar mavjud voqelikning faktlari bo'lib, ular bilan qonunlar yoki boshqa normativ-huquqiy hujjatlarni muayyan huquqiy oqibatlarning kelib chiqishini bog'laydi. Boshqacha qilib aytganda, bu juda o'ziga xos, real holatlar bo'lib, ularning mavjudligi (yo'qligi) 11 ma'lum bir shaxslar doirasi uchun huquq va majburiyatlar to'plamining paydo bo'lishi, o'zgarishi yoki bekor qilinishi uchun asosdir. Download 415.52 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|