Dilnavoz Yusupova

«Shohnoma» tasvir manbasiga ko‘ra uch qismga bo‘linadi: 
1. Qayta ishlangan eng qadimiy afsonalar bayoni. 
2. Xalq qahramonlari haqidagi afsona, rivoyat va qissalarning badiiy talqini. 
3. Tarixiy shohlar hayotidan olingan voqea-hodisalar asosidagi qissalar. 
VI. «Shohnoma»ning bosh g‘oyasi va asosiy g‘oyalari 

---

418 
Asarda shohlar hayotini yoritish vositasida xalq hayoti, tarixi, tiynati (mentaliteti), 
orzu-maqsadlari, armon va o‗kinchlari aks etgan. 
Bu yirik asarning bosh g‗oyasi, asosiy g‗oyalari va boshqa g‗oyalari mavjud. Har bir 
qissa yo hikoyada, rivoyat yo voqea tasvirida, kattadir-kichikdir, bir muayyan g‗oya ilgari 
surilgan. Biroq shu bo‗laklardan yig‗ilib keladigan bir bosh g‗oya ham bor. Ya‘ni barcha 
qism va bo‗laklar birgalikda amalda ana shu yetakchi g‗oyani yuzaga chiqarishga xizmat 
qilgan. 
Bosh g‗oya – vatanni ulug‗lash, xalq qudrati va salohiyatini ko‗z-ko‗z qilish, elning 
yetuk farzandlari qadrini ko‗tarish, shu tariqa o‗quvchiga kuchli vatanparvarlik hissini 
singdirish. 
«Shohnoma»ning bir xususiyati shuki, u forsiyzabon xalqning islomdan oldingi davri 
hayotini qalamga oladi.
Ma‘lumotlarga qaraganda, Firdavsiy ko‗plab she‘rlar yozgan, «Yusuf va Zulayxo» 
dostoni ham bo‗lgan. Biroq ulardan birortasi bizgacha yetib kelmagani uchun bir narsa 
deyish qiyin. 
V. «Shohnoma» va o‘zbek adabiyoti: tarjima va ta’sir 
«Shohnoma» forsiy tilda bitilgan bo‗lsa ham, Eron va Turon xalqlari uchun 
mushtarak badiiy meros hisoblanadi. Birinchidan, unda ana shu ikki ko‗hna zamin xalqi 
tarixiga oid voqea-hodisalar qalamga olingan. Ikkinchidan, mana o‗n bir asrdirki, u shu 
yurtlarda asliyatda o‗qiladi. Uchinchidan, bu yirik milliy badiiy yodnoma yaratilgan 
davrdan buyon o‗zbek adabiyotini qiziqtirib keladi. Oradan bir asr ham o‗tar-o‗tmay 
turkiy tilda «Qutadg‗u bilig» yaratilib, muallifning o‗zi tomonidan eronliklar uni 
«Shohnomayi turkiy» deyishi qayd etilgani ham shundan dalolat beradi. 
Bu asardan qismlar XVIII asrda Shoh Hijron, Homushiy, XIX asrda Nurmuhammad 
Buxoriy, Ochildimurod Miriy, XX asrda Shoislom Shomuhamedov, Hamid G‗ulom, 
Nazarmat, Jumaniyoz Jabborovlar tomonidan o‗zbekchaga tarjima qilindi. 
Keyingi tarjima uch jildda 1975-, 1976-, 1977-yillari chop etildi. Lekin hali asar 
to‗lig‗icha tilimizga o‗girilmagan. 
Forsiy-turkiy dostonchilik, xususan, xamsanavislikni Firdavsiy ta‘siridan xoli holda 
tasavvur qilish mumkin emas. Bu jihatdan, ayniqsa, «Xamsa»ning Iskandar Maqduniy 

---

419 
hayoti asosida bitiladigan beshinchi dostoni tamoman «Shohnoma» vazni va yo‗nalishida 
ekani bilan ajralib turadi.