Diniy ekstrеmizm va tеrrоrizmga қarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asоslari fanidan maruza matnlari

Hozirgi davrda mintaqa xalqlari h’ayoti va kishilarning ma’-tsaviy-axloqiy qarashlari shakllanishida islom dinining urpi va ah’amiyatining o`sishi. XIX asrningdastlabki yillaridan islom dtsni tarqalgan mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy h’ayotida katta tarixiy o`zgarishlar yuz bera boshladi. Yuzaga kela-yotgan yangi sharoitga diniy-falsafiy, xuquqiy me’yorlarning XIX asr yarmidan boshlangan moslashuvi fanda «islomiy islo-h’otlar» («islom modernizmi») nomini oldi. Bu jarayon h’anuz davom etmokda.
XX asrga kelib dunyoda islom omilining ta’siri kuchaydi. Bunga sabab qilib, bir tomondan, dunyoda bu dinga e’tiqod qiluv-chilarning soni ko`payib borayotgani, ikkinchi tomondan, turli rasmiy va norasmiy islomiy tashkilotlar faoliyatining kucha-yishi ko`rsatiladi. Ushbu jarayon XIX asr oxirlarida islom ola-mida faollashgan diniy isloh’otchilik h’arakatlari bilan bog’-likdir. XX asr oxiri — XXI asr boshida bu h’arakatlar turli ko`rinishda davom etdi.
XIX asrning boshlarida Misrda boshlangan mustamlakachilikka qarshi g’oyaviy kurash panarabizm (arab birligi) g’oyasini kelti-rib chiqardi. XIX asrning ikkinchi yarmida esa bu g’oya Jamolid-din al-Afg’oniy (1839—1897) ilgari surgan panislomizm bilan almashdi.
XX asrdan boshlab ko`pgina musulmon mamlakatlarda yangi ti-jorat, jinoyat va fuqarolik kodekslari joriy qilindi. Faqat nikoh’, ajralish, meros masalalari shar’iy yo`l bilan h’al qili-nar edi.
XIX asr oxirlari va XX asr boshlariga kelib, Janubi-SharQiy Osiyoda, xususan, Singapur, Malayziya va Indoneziyada is-lom isloh’otchilikh’arakatlari jonlana boshladi. Ular, asosan, islomni zamonaviy fan-texnika yutuqlariga mos ravishda qayta ko`rib chiqish, diniy e’tiqodga oid asarlar faqat arab tilida emas, balki mah’alliy tillarda h’am bo`lishi lozimligiga ko`proq e’tiborni qaratdilar.
XX asrning oxiri diniy qadriyatlarning uyg’onishi, diniy ^ma’naviyatga qaytish davri bo`ldi. 1970—1990 yillarda dunyoda yuz bergan h’odisalar ommaviy axborot vositalarida «islom uyg’onishi», «qayta islomlashish», «islom fenomeni» kabi shov-shuvli xabarlarning tarqalishiga sabab bo`ldi. Jah’on jamoatchiligi bu jarayonlarga katta qiziqish bilan qarash bilan birga diniy eks tremizm va fundamentalizm kabi salbiy xrdisalarni katta xavotir bilan kuzatmokda.
Markaziy Osiyo mintaqasida diniy e’tiqod bilan bog’lsh h’ar qanday muammo nih’oyatda nozikdir. Chunki bu mintaqada din-ning chuqur tarixiy ildizlari mavjud. Muayyan kuchlar h’ozirgts kunda diniy qadriyatlardan, islomni qayta tiklash shioridak foydalanishga h’arakat qilmokdalar.
So`nggi o`n yilliklar mobaynida dunyoda din omilining faollashuvi sovetlardan keyingi makonda h’am o`z aksini topdi. Ma’muriy-buyruqbozlik tizimi h’ukmronlik qilgan sobiq sho`ro tu-zumida h’am diniy h’ayot h’ech qachon to`xtab qolgan emas. U o`ziga xos shaklu shamoyil kasb etgan edi, xolos. «BiroqVO-yillarningoxiri — 90-yillarning boshlari, bir tomondan, jamiyatda dinning mavqei qayta tiklangan, ikkinchi tomondan esa, ana shu asosda mojarolar chiqishi uchun sabablar shakllangan davr bo`ldi».
XX asr oxiriga kelib sotsialistik va kapitalistiktuzumlar orasidagi rakrbat barxam topganidan so`ng dunyodagi diniy h’olat xam o`zgardi. Sobiq sovet h’ududida tashkil topgan mustaqil dav-latlarda milliy qadriyatlarning qaytishi bilan diniy an’ana-lar h’am qayta tiklandi.
Shu bilan birga, dindan siyosiy maqsadlarda foydalanishga urinish ba’zan juda mudxish xrlatlarning yuz berishiga olib keldi. Bunda o`tgan davrdan meros qolgan dindan xabarsizlik mutaassib guruh’larga qo`l keldi. Xozirgi kunga kelib mintaqada, xususan, O`zbekistondadiniy-ma’rifiy soxaning rivojlanishi diniy fun-damentalizm xavfining oldini olishda muh’im omil bo`lib qol-moqtsa. Ammo g’arazli kuchlar h’am o`z maqsadlariga erishish yo`lida yangi-yangi uslublarni, h’iyla-nayranglarni o`ylab topishlari h’am tabiiy. Bu kabi salbiy h’olatlarning paydo bo`lishi va rivojtopi-shiga yo`l ko`ymaslik esa doimo h’ushyorlikni talab etadi.
Ayni paytda, bir h’aqiqatni aloxdda qayd etish lozim. Ota-bobolarimiz dini bo`lmish islom dini h’ar doim odamlarni o`z-o`zini idora etishga, yaxshi xislatlarni ko`paytirib, yomon-laridan xalos bo`lishiga chorlagan, og’ir sinovlarga bardosh be-rishga, yorug’ kunlarga intilib yashashga da’vat qilgan, bir so`z bilan aytganda, xalqimiz uchun h’am imon, h’am axloq, h’aM ma’rifat bo`lib kelgan. Mustaqillik sharofati tufayli ki-shilarimiz ana shu ma’rifatdan bah’ramand bo`lish imkoniyati-ga ega bo`ldilar. Bu ma’rifat odamlarga ma’naviy-ruh’iy kuch-quvvat bag’ishlab, o`zaro mexr-oqibatlilik tuyg’ularining kamol topishiga xizmat qilmokda.
Shunday ekan, Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, turli mutaassib oqim va h’arakatlarning g’arazli maqsad, intilishlar-dan qati nazar, diniy tuyg’uga ega bo`lgan, yaxshi ishning oqibati mukofot bo`lishiga, yomonlik esa jazosiz qolmasligiga ishongan kishilardan iborat jamiyat ma’naviy-ma’rifiy h’ayoti va ijti-moiy jarayonlar kechishida islom dini o`ziga xos o`ringa ega bo`lib qolaveradi.