Dinshunoslik faniga kirish

Tangrichilik 
• Tangrichilik osmon xudosi «Tangri»ga e’tiqod qilgan qadimiy turkiylarning dini bo‘lib, mil.avv. 2-ming 
yillik oxiri va 1-ming yillikda vujudga kelgan.
• Ko‘pchilik mutaxassislar oliy osmon xudosi shumerlarda – «Dingir», qadim xitoyliklarda - «Tyan» va 
xunnlarda - «Chenli» nomi bilan mavjud bo‘lganidan kelib chiqib, ularda aynan bir xudo - Tangri nazarda 
tutilgan, deb e’tirof etadi. 
• Tangrichilik qadim zamonda jahonda eng keng tarqalgan dinlardan biri bo‘lgan. Qadimgi oltoy xalqidan 
kelib chiqqan turkiy, mongol, tungus-manjur, koreys va yapon xalqlarida Tangrichilikning izlari 
hozirgacha saklanib qolgan.
• Tangrichilik ta’limoti 
• Tangri bu – Moviy Osmon, Buyuk Osmon sohibi ruhi bo‘lib, uning doimiy makoni osmon deb 
hisoblangan.
• Tangri so‘zi turkiy xalqlarda Tengri yoki Tengeri (oltoy), Tengri (qipchoq), Tanri (turk), Tengri (tatar), 
Tangara (yoqut), Tengiri (kumiq), Teyri (bolqor-qorachoy), Tenger (mo‘g‘ul), Tura (chuvash) shakli ham 
ishlatilgan.
• Tangri butun borliqning yaratuvchisi, cheksiz fazoda faqat uning o‘zi hamma narsadan voqif, adolatli va 
marhamat egasi bo‘lgan erkak qiyofadagi yagona xudo sifatida tasavvur qilingan.
• Tangrichilik ta’limotining tarixiy yodgorliklardagi tavsifi 
•  
Milodiy V-VIII asrlarga oid O‘rxun-Enasoy yodgorliklari bitiklarida Tangri yagona, azaliy, abadiy, 
hayot beruvchi, yaratuvchi, o‘ldiruvchi, hukm qiluvchi, yordam beruvchi, jazolovchi, bandaning duosini 
qabul qiluvchi, himoya qiluvchi va mag‘firatiga oluvchi, hamma narsani biluvchi, insonlarga ilm beruvchi 
va yo‘l ko‘rsatuvchi sifatlar bilan maqtalgan. Shuningdek, bitiklarda u hoqonlarni hokimiyat bergan va 
mustaqil davlat tuzishlariga ko‘maklashgani ham qayd etilgan. 
• Qadimgi turkiylar e’tiqodiga ko‘ra, butun borliq ustidan yagona hukmdor Tangri o‘ziga bir qator 
ko‘makchi ma’budlarni ham yaratgan. -10- 

---

• Jumladan, ushbu panteon:
• Umay (Jumay, ona ma’buda),
• Erlik (ota ma’bud),
• Yer, Suv, Olov, Quyosh, Oy, Yulduzlar, Havo, Bulut, Shamol, To‘fon, Momoqaldiroq, Chaqmoq, Yomg‘ir, 
Kamalak ma’budlaridan iborat bo‘lgan.
• Tangri Er va boshqa ruhlar (Yurt egasi, Suv onasi) bilan Er olami ishlarini hal qilib, barcha jonzotlarning 
umrini belgilagan.
• Tangrichilikka ko‘ra, olam 3 qavatdan iborat.
• Yuqori olamning hukmdori, bosh ilohi Tangri 
• O‘rta olamni Er-Suv
• Quyi olamni Erlik (Erklig) boshqargan. 
• Tangrichilikda tabiat va inson o‘rtasida chegara daxlsizligini saqlashga alohida e’tibor bilan qaralgan
• Agar inson tabiatga me’yordan ortiq zarar yetkazsa, unda tabiat ruhlarining roziligiga erishish uchun 
qurbonlik keltirish zarur bo‘lgan.
• Qurbonliklar yirik tog‘lar yoki daryolar oldida ommaviy ravishda o‘tkazilgan. Daraxtlar orqali ma’budlar 
oziqlanadi, - deb e’tiqod qilingani sababli qurbonlik qonlari daraxtlar ostiga quyilgan.
• Lekin, odamlar tabiat ruhlarini o‘zlariga hamkor sifatida qarashgan, ularni qarindosh yoki ajdodlar ruhlari 
deb bilishgan.