Дипломная работа на тему: Изучение состава слова в начальной школе

2-bob 4-sinfda so`z yasash bo`yicha ishlarni tashkil etish

Ushbu bobning mazmuni tajriba natijalarining tavsifi bo'lib, uning maqsadi boshlang'ich maktabda morfemik bo'lim bilan ishlash qanchalik samarali bo'lganligini va maktab o'quvchilarining aqliy faoliyatini faollashtirishga yordam berishi mumkinligini aniqlashdir.
O‘rganish Namangan shahar 52-sonli umumta’lim maktabining 3-sinfida olib borildi.Rus tili O‘zbekistondagi ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarning 3-sinfi uchun “Rus tili” darsligi bo‘yicha o‘qitilmoqda [P. ,27]
Tadqiqot uch bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bosqichda aniqlovchi eksperiment o'tkazildi. Rus tili darsida kesma o'tkazildi, uning yordamida so'z birikmasi sohasidagi o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini o'zlashtirish darajasi aniqlandi. Talabalar tomonidan o'rganish sifati va tegishli ko'nikmalarning shakllanish darajasini baholash uchun biz olingan natijalarni tahlil qildik. Ikkinchi bosqich – shakllantiruvchi eksperimentda aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish, o‘quvchilarning so‘z yasash bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarini yanada oshirishga qaratilgan mashqlar tizimini sinovdan o‘tkazdik. Uchinchi bosqichda - nazorat eksperimentida - boshqa nazorat kesmasi o'tkazildi, uning maqsadi olingan natijalarni aniqlash eksperimenti natijalari bilan solishtirishdir. Keling, olingan natijalarni tahlil qilaylik.

2.1 Tajribani aniqlash

Aniqlovchi eksperiment o'tgan o'quv yili yakunlari bo'yicha to'rtinchi o'quv yilining boshida №1 "So'z qismlari" yozma amaliy ish shaklida o'tkazildi.
Eksperimentning maqsadi: o'tgan o'quv yilidagi barcha materiallar bo'yicha talabalarning bilim, ko'nikma va malakalarini tekshirish.
Kichik maktab o‘quvchilarining so‘z yasalish ko‘nikmalari darajasini aniqlash va ularning so‘z yasalish tushunchalarining shakllanishini baholash uchun 4-sinf o‘quvchilariga bir qancha topshiriqlar berildi.
Beshta vazifaning birinchi bloki nazariy xususiyatga ega:
I. 1 variant
1) Ildiz ... so‘zning bir qismidir. Barcha .. so'zlarning ildizida ma'no yotadi.
2) Bir ildizli so‘zlar ...... ega so‘zlardir.
3) Prefikslar ... so'zlar bilan va old qo'shimchalar bilan yoziladi ..., chunki prefiks va predlog ....
4) Tugash ... ning bir qismi.
5) Tugash ... uchun xizmat qiladi.
I. 2 variant
1) Maʼnosi yaqin va umumiy oʻzak boʻlgan soʻzlar ... deyiladi.
2) Ildiz ... so‘zning bir qismidir.
Ildizda barcha ... so'zlarning ma'nosi yotadi.
3) So‘zning ...dan oldin kelgan va yangi so‘z yasashga xizmat qiladigan qismi ... deyiladi.
4) So‘zning o‘zgartirilgan qismi ....
5) Tugash ... uchun xizmat qiladi.
Bu o'quvchilarning o'tgan o'quv yilida olingan so'zning morfemik tarkibi haqidagi bilimlarini tekshirish. “Bir ildizli so‘zlar”, “So‘z o‘zagi”, “Prefiks”, “Bir ildizli so‘zlarni kuzatish”, “Bir ildizli so‘zlarning lug‘aviy ma’nosini kuzatish, o‘zakning yozilishining bir xilligi” mavzulari bo‘yicha qoldiq bilimlar aniqlandi. bir o‘zakli so‘zlarda”, “So‘zdagi, taklifdagi yakunning o‘rni”.
Vazifalarning ikkinchi bo'limi - bir ildizli so'zlarni tanlash qobiliyati, bir ildizli so'zlarda, shu jumladan o'zgaruvchan undoshlar bilan ildizni ko'rish qobiliyati:
II. Qatorni davom ettiring. Yana ikkita bitta ildizli so'zlarni yozing. Ildizni tanlang. So‘z o‘zagidagi o‘zgaruvchan undoshlarning tagini chizing.
1-variant
Men ko'raman, ko'raman, ________________________________
Qor, qorli, ____________________________
2-variant
do'st, do'st
Yaylov, o'tloq __________________________________
Vazifalarning uchinchi bo'limi zaif holatda so'zning ildizidagi unli va undoshlarning imlosini nazorat qilishga qaratilgan:
III. Bo'shliq joyiga qanday xat yozilishi kerakligini o'ylab ko'ring. Avval test so'zini yozing, keyin harfni kiriting. Imloni aniqlang.
__ - qorli __, ___ - qog'oz ____ ___ - alma ____ - yumshoq, ___ - sp ___ tikish __ - quchoqlash __, - s __ qo'yish, - l __ snoy, _ - re __ ba, __ - gla __ ki.
To'rtinchi bo'lim prefikslar bilan so'zlarni shakllantirish qobiliyatini sinab ko'rishga qaratilgan (harakat fe'llari asosida):
IV. Yugurish (1v.), yolg'on (2v.) beshta fe'ldan prefikslar yordamida shakllantiring. Yozing. Imloni belgilang - prefikslardagi urg'usiz unli tovush.
Beshinchi bo'lim so'zning oxiri va ildizini topish qobiliyatini sinab ko'rishdir:
V. So‘zlarda oxir va o‘zakni ajratib ko‘rsating:
sayyohlar, yurish, qiz do'sti, ko'l, yorqin, yosh, yorqin mashhur, bobo, ovchilar, tuval, ko'l, ipak, bo'rondan oldingi, qiziqarli mashhur.
Oltinchi - so'zning morfemik tarkibining berilgan sxemasiga muvofiq so'zlarni shakllantirish qobiliyatini tekshirish:
VI. Har bir diagramma uchun so'z yozing:
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, yosh, bobo kabi so'zlarni tahlil qilishda hech qanday xato bo'lmagan. Yozma topshiriqdan so‘ng o‘tkazilgan og‘zaki so‘rovda so‘zlarni izohlash va tahlil qilishda rag‘batlantiruvchi so‘zdan foydalanish qayd etildi. Biroq, o'z javoblarini asoslashda maktab o'quvchilarining ko'pchiligi bir xil morfemaga ega bo'lgan bir qator qarindosh so'zlarni va so'zlarni tanlashga yo'naltirilgan.
Bu topshiriqning maqsadi o‘quvchilarning bir so‘z yasovchi uyadagi so‘zlarni aniqlash qobiliyatini tekshirishdan tashqari, maktab o‘quvchilarining so‘zning semantikasidan, uning boshqa turdosh so‘zlar bilan bog‘lanishidan qay darajada xabardorligini aniqlashdan iborat. Aqliy faoliyat metodlari nuqtai nazaridan so`z yasovchi tahlil jarayonida taqqoslash, tahlil-sintez operatsiyalarini bajarish, tasniflash qobiliyati sinovdan o`tkazildi.
Bu vazifa, birinchi navbatda, so'zlarni kompozitsiya bo'yicha to'g'ri tahlil qilish qobiliyatini tekshirishga qaratilgan; ikkinchidan, kichik yoshdagi o'quvchilarda morfemik tahlilning hosila va unga nisbatan turtki beruvchi so'z o'rtasidagi semantik munosabatlar bilan bog'liqligini anglash - ongsizlikni aniqlash, uchinchidan, taklif qilingan materialdan foydalangan holda taqqoslash va tahlil qilish qobiliyatini aniqlash. Talabalar tomonidan eng ko'p uchraydigan xatolardan ba'zilari:

Jadval

Xatolar	Miqdori
	I variant (12 talaba)	II variant (12 talaba)
Ildizning noto'g'ri ta'rifi (12,5%)	2	bitta
O‘zakdosh so‘zlarning noto‘g‘ri ta’rifi (20,8%)	2	3
Prefikslarning yozilishini bilmaslik, prefikslarni old qo'shimchalardan ajrata olmaslik (20,8%)	3	2
Tugatish funktsiyasining noto'g'ri ta'rifi (29,1%)	to'rtta	3
Kerakli so‘zlarni noto‘g‘ri tanlash (12,5%)	2	bitta
So'z ildizida o'zgaruvchan undoshlarni ko'ra olmaslik (8,3%)		2
“So‘z o‘zagidagi undoshlarning kuchsiz holatda yozilishi” imlosini bilmaslik (37,5%)	to'rtta	5
Prefiksli fe'llarni yasay olmaslik (16,7%)	bitta	3
So'zdagi o'zak va oxirni ajrata olmaslik (25%)	3	3
Berilgan naqsh bo'yicha so'zlarni tuza olmaslik (58,3%)	6	sakkiz
Boshqa imlo xatolari (33,3%)	to'rtta	to'rtta

Tugallangan topshiriq natijalariga ko'ra, tahlil qilish, sintez qilish va taqqoslash ko'nikmalarini egallash darajasi past degan xulosaga kelish mumkin, chunki xatolarning eng katta foizi tayyor sxemalar bo'yicha so'zlarni tanlash vazifasiga to'g'ri keladi.

Talabalarning atigi 20,8 foizi barcha topshiriqni xatosiz bajardilar.
Shunday qilib, so'z o'zagida undosh almashish qoidasini bilishni talab qiladigan vazifaning faqat bir qismi o'quvchilarga eng kam qiyinchilik tug'dirdi.
Taklif etilayotgan topshiriqning qolgan bandlarini bajarish natijalari tahlili shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilarda hosila so‘zlarni u yoki bu so‘z yasalish modeliga mansubligiga qarab guruhlash (tasniflash) bo‘yicha maxsus ko‘nikmalar shakllanmaydi. Natijada o‘quvchilar turli so‘z yasalish modelidagi so‘zlarni bir guruhga birlashtirib, so‘zlardagi harf birikmalarining umumiyligiga, so‘zning ma’nosidan qat’i nazar, shakliga e’tibor qaratdilar.
Aniqlovchi eksperiment natijalari to'rtinchi o'quv yilida morfemikada o'tilgan materialni takrorlash bo'yicha topshiriq va mashqlarning o'ziga xos xususiyatlarini rejalashtirish imkonini beradi.
Xususan, eksperiment shuni ko'rsatdiki, maktab o'quvchilarini "umumiydan xususiyga" fikrlash - berilgan morfemik sxema bo'yicha so'z variantlarini tuzish qobiliyatiga o'rgatishga eng katta e'tibor berish kerak.
Ildiz, prefiks, tugatish funktsiyasini aniqlashdagi xatolar o'tilgan nazariy materialni yangilash zarurligini bildiradi.
Xavotir beruvchi signal, shuningdek, ildizni ajratib ko'rsatish va bir xil ildizga ega so'zlarni tanlashda ko'p sonli xatolar, shuningdek, imloni tekshirish uchun ildiz undoshini "kuchli" holatga qo'ya olmaslikdir.