Диссертация илмий раҳбар: Б. Х. Ходжаев, педагогика фанлари доктори, профессор наманган 2022 2

Вақтинчалик тайѐрлик бўлажак вазиятнинг хусусиятлари ва 
талабларини акс эттиради, унинг асосий хусусиятлари нисбий барқарорлик, 
фаолият жараѐнига таъсир етиш самарадорлиги, тайѐрлик структурасининг 
мақсадга эришиш учун оптимал шароитларга мувофиқлиги. 
Шундай қилиб, касбий фаолият жараѐнида фаолиятга психологик 
тайѐрликнинг шаклланиши касбий йўналтирилган муносабатлар, мотивлар, 
шахс хусусиятларининг шаклланиши ҳамда унинг шарт-шароитларини 
баҳолаш билан боғлиқ. 

---

89 
Мураккаб фаолиятга психологик тайѐргарликнинг динамик 
тузилиши шахсий хусусиятларни ўз ичига олган яхлит таълимдир, уларнинг 
асосийлари: 
- мотивацион – топшириқни муваффақиятли бажариш зарурати, 
фаолиятга қизиқиш, муваффақиятга эришиш ва ўзини энг яхши томондан 
кўрсатиш истаги; 
- когнитив – масъулиятни, иш вазифасини тушуниш, фаолиятнинг 
якуний натижаларига эришиш ва ўзи учун аҳамиятини баҳолаш (обрў, мақом 
жиҳатидан), вазиятдаги мумкин бўлган ўзгаришларни тақдим этиш ва ҳ.к.; 
- ҳиссий – касбий ва ижтимоий масъулият ҳисси, муваффақиятга 
ишонч, илҳом;
- кучли иродали – ўз-ўзини бошқариш ва кучларни сафарбар қилиш, 
вазифага диққатни жамлаш, чалғитувчи таъсирлардан эҳтиѐт бўлиш, 
шубҳаларни, қўрқишни енгиш. 
Юқоридагиларни ҳисобга олган ҳолда айтсак, фаолиятга психологик 
тайѐрликни шакллантириш ўзаро боғлиқ бўлган тартиб ва ҳаракатлар кетма-
кетлигидир: 
- жамият, жамоа ѐки вазифанинг эҳтиѐжлари, талабларини билиш; 
- 
ҳал қилиниши эҳтиѐжларни қондиришга олиб келадиган 
вазифаларнинг мақсадларини англаш; 
- бўлажак тадбирларни ўтказиш шартларини тушуниш ва баҳолаш, 
муаммоларни ҳал қилиш ва ушбу турдаги талабларни қондириш билан 
боғлиқ тажрибани янгилаш; 
- тажриба асосида муаммоларни ҳал қилиш ѐки талабларни 
бажаришнинг энг оқилона ва мумкин бўлган (ѐрдамчи) усулларини 
келажакдаги фаол-ият шартларини баҳолаш; 
- келгуси тадбирлар ўтказиладиган шароитларни тушуниш ва баҳолаш, 
вазифаларни ҳал қилиш ва шу каби талабларга жавоб бериш билан боғлиқ 
тажрибани янгилаш; 

---

90 
- вазифаларни ҳал этишнинг энг оқилона ва мумкин бўлган (ѐрдамчи) 
йўлларини аниқлаш ѐки тажриба асосида талабларни бажариш ва фаолият-
нинг бўлажак шартларини баҳолаш; 
- ақлий, ҳиссий, мотивацион ва иродавий жараѐнларнинг намоѐн 
бўлишини башорат қилиш, имкониятлар нисбати, даъволар даражаси ва 
маълум натижага эришиш зарурлигини баҳолаш; 
- шароит ва вазифаларга мувофиқ кучларни сафарбар этиш, 
аутосуггестия, мақсадга муваффақиятли эришишга ишониш. 
Шунинг учун ўқитувчи айни пайтда таълим-тарбия жараѐнининг 
субъекти бўлиши керак. Таълим жараѐнининг субъекти сифатида ўқитувчи 
педагогда эркин ва онгли ўз-ўзини аниқлашни назарда тутувчи лойиҳаловчи, 
конструктор, ташкилотчи ва бевосита иштирокчи, муайян шахсий 
экзистенциал позицияни ташувчи вазифасини бажаради. 
Замонавий шароитда ижодий фикрлайдиган, фаол ва ҳар томонлама 
ривожланган шахс ижтимоий тараққиѐтга ҳисса қўшиши мумкин, натижада 
ўқитувчи шахсига, унинг психологик ва касбий тайѐргарлигига қўйиладиган 
талаблар ортади. Энди ҳар қачонгидан ҳам чуқур касбий тайѐргарликни, 
масъулиятни, 
билимларни 
янгилаш 
ва 
бойитишга 
интилишни 
бирлаштирувчи мутахассисларга эҳтиѐж туғилади, бунинг учун бўлажак 
ўқитувчининг психологик тайѐргарлиги, ўз-ўзини англаши ва касбий 
ўзлигини шакллантириш муҳим аҳамиятга эга.