Dunyo dinlari tarixi o‘rta umumta’lim muassasalarining 10-sinflari va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun darslik
Download 2.32 Mb. Pdf ko'rish
|
Dunyo dinlari tarixi. 10-sinf (2017, Z.Islomov, D.Rahimjonov)
- Bu sahifa navigatsiya:
- IJODIY FAOLIYAT
|
«Tafsir atTabariy» kitobidan
15 miz, maz kur kuch harakat qiluvchi har bir narsa: daryo, quyosh, oy, daraxt kabi mavjudotlarda bor deb tasavvur qilganlar. Natijada inson qo‘rquvi, hurmati, ehtiyoji va zarurati darajasida ularga sig‘ina boshlagan. Materialistik qarash tarafdorlari fikriga ko‘ra, qo‘rquv dinlarning kelib chiqishida asosiy rol o‘ynagan hissiy holatdir. Ingliz faylasufi Xerbert Spenser (1820–1903) ham ibtidoiy qabila dinlarining kelib chiqishiga qo‘rquv na- tijasida «ajdodlarga sig‘inish» sabab bo‘lganligini ta’kidlaydi. Spenser ijtimoiy hisob-kitoblarga suyan- gan holda, hayot qo‘rquvining dinlardagi o‘rniga alohida diqqatni tortadi. Bu qo‘rquvning ajdodlarga nisbatan ibodatning barcha ko‘rinishlari shakllantirganligini va tangrilar- ning ustun yoki qahramon bo‘lgan ajdodlardan tan- langanligini alohida ko‘rsatadi; har bir dinda ajdodlarga alohida e’tibor qaratilganligiga ishora qiladi. Maks Myuller (1823–1900) fikriga ko‘ra, dinning ke- lib chiqishi tabiat hodisalarining insonga bergan dahsha- tiga borib taqaladi va u «naturalizm» deyiladi. Maks Myuller hinduiylik ning muqaddas kitobi Ve- dalarga suyangan holda, deyarli barcha dinlarda xudo nomlari tabiat hodisalarini bildirishini ta’kidlagan. Maz- kur ta’limot tarafdorlari dinlarning yuzaga kelishi va IJODIY FAOLIYAT 1. Urug‘-qabila dinlarining qanday shakllarini bilasiz? 2. Bugungi kunda urug‘-qabila dinlarining qanday unsurlari saqlanib qolgan? 3. Urug‘-qabila dinlarining o‘ziga xos va o‘xshashlik tomonlarini aytib bering. Xerbert Spenser (1820–1903) 16 shakllanishi animizm, totemizm, fetishizm va shama- nizm kabi bosqichlarda yuzaga kelganini ta’kidlaydilar. Animizm. Qadimgi odamlar atrofdagi dunyoda hay- vonlar, o‘simliklar, tabiat hodisalari kabi har narsaning joni, ya’ni ruhi mavjud deb tasavvur qilganlar. Qadim- gi Markaziy Osiyo xalqlari orasida keng tarqalgan af- sonaviy ko‘rinishga ega bo‘lgan yer, olov, o‘rmon, suv, tog‘ va uyning odamsimon «ruhlari» ham shundan kelib chiqqan. Jumladan, daraxtga sig‘inish ham animizmning bir turi hisoblanadi. Shu sababli bo‘lsa kerak, «Hayot da- raxti» mavzusi O‘zbekiston xalq hunarmandchiligi- da muhim o‘rin tutadi. Xalqlarda insonning jismoniy o‘limidan so‘ng uning ruhi yashab qolishiga bo‘lgan ishonch va e’tiqod dafn etish bilan bog‘liq qator maro- simlar paydo bo‘lishiga olib kelgan. Totemizm. Ibtidoiy jamoalar qavm-qarindoshlik aso- siga qurilgan. Odam ijtimoiy munosabatlarning ushbu ko‘rinishini tashqi muhitga – tabiatga ham ko‘chirgan. Urug‘ning jonivorlar va o‘simliklar olami bilan aloqasi- ni ular bilan qondoshlik alomati deb tushunilgan. 1938-yili Surxondaryo viloyati Boysuntog‘ tog‘lari- dagi Teshiktosh g‘oridan topilgan neandertal bola qabri hozirgi O‘zbekiston hududidagi totemizm e’tiqodiga aloqador eng qadimiy yodgorliklardan biridir. Bolani ko‘mishdan avval uning atrofi tog‘ echkisi – arxarning shoxlari bilan o‘ralgan, bu uning totem jonivor bilan bog‘liqligi to‘g‘risidagi taxminni ilgari surish imkonini beradi. Download 2.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|