E nuritdinov

Gipoksiya 
 
Organizmning  kislorod  bilan  yetarlicha  ta'minlanmasligi  gipoksiya  deb  ataladi. 
Gipoksiyaning  to'rt  turi:  gipoksemiya,  anemiya,  damlanma  va  gistotoksiya  mavjud. 
Arterial havodan qonga yetarlicha kislorod o'tmasligi gipoksemik gipoksiyaga sabab 
bo'ladi.  Qonning  kislorod  biriktirish  xossasi  susayishi,  ya'ni  qonda  kislorod 
sig'imining  kamayishi  anemik  gipoksiyaga  sabab  bo'ladi.  Gemoglobin  kamayganda 
(anemiyalarda),  boshqa  moddalarni  biriktirib  olganda  (masalan,  is  gazidan 

---

 
71 
zaharlanganda),  metgemoglobin  hosil  bo'lganda  (nitritlar,  ferrosianidlar,  atsetanilid 
va boshqa moddal#rdan zaharlanganda shunday holat kelib chiqadi. 
Damlangan gipoksiya qon aylanishining umumiy kamchiligida kapillarlarda qonning 
sust  harakatlanishi  natijasida  (yurak  va  tomirlarning  kasalliklarida)  vujudga  keladi. 
Gistotoksik  gipoksiya_to'qimalar  kislorod  bilan  yetarlicha  ta'minlanmaganda 
(to'qimalarnjng  oksidlovchi  fermentlari  nofaol  bo'lganda,  masalan,  ular  sianidlardan 
zaharlanganda) paydo bo'ladi. 
Dastlabki  ikki  sababdan  bin  bilan  kelib  chiqqan  gipoksiyada  qondagi  kislorod 
miqdori kamayadi, ya'ni qon kislorod bilan yetarlicha ta'minlanmaydi (gipoksemiya), 
qon  kislorod  bilan  yetarlicha  to'yingan  bo'lishi  mumkin,  lekin  to'qimalarga  kislorod 
yetishmaydi. 
Gipoksiyada  organizmda  nafas  olish  va  qon  aylanishi  bir  qancha  o'zgarishlarga 
uchraydi,  ular  moslanish  uchun  ahamiyatli.  Masalan, qonda  kislorod  yetishmaganda 
tomirlardagi refleksogen zonalarning xemoretseptorlari qo'zg'alib, o'pka ventilatsiyasi 
refleks  yo'li  bilan  ortadi,  yurak  faoliyati  kuchayadi  va  tezlashadi,  demak,  daqiqalik 
hajm  ortadi,  taloqdan  va  boshqa  qon  depolaridan  umumiy  qon  aylanish  doiralariga 
ko'proq  qon  qo'shiladi,  kapillarlar  ochiladi.  Gipoksiyada  modda  almashinuvining 
oksidlanib  ulgurmagan  mahsulotlari  to'qimalarda  to'planib,  nafas  olish  va  qon 
aylanishining asab markazlarini qo'zg'atishi ham boyagi o'zgarishlar paydo bo'lishiga 
yordam  beradi.  Gipoksiya  sababi  uzoq  vaqt  ta'sir  etsa  (masalan,  juda  baland  joyda 
uzoq  vaqt  turilsa,  shuningdek  yurak  faoliyatining  ba'zi  buzilishlarida),  qondagi 
eritrotsitlar va gemoglobin shunga moslanib ko'payib ketadi. 
Agar organizm kislorod bilan yaxshiroq ta'minlansa, gipoksiya barham topadi. Nafas 
olish,  qon  aylanishi  va  qon  tarkibining  moslashuv  o'zgarishi  gipoksiyani  yo'qotish 
uchun yetarli bo'lmasa, uning yuqorida ko'rsatilgan og'ir belgilari paydo bo'laveradi. 
Bu  belgilar,  avvalo,  kislorod  yetishmasligiga  ayniqsa  sezgir  bo'lgan  markaziy  asab 
tizimi funksiyasi 
buzilishi  simptomlari  bilan  xarakterlanadi.  Og'ir  gipoksiyada  avvaliga  maslikni 
eslatuvchi holat - gallutsinatsiyalar (aldamchi his, soxta sezgi-haqiqatda yo'q narsani 
his  qilish,  sezish,  tasavvur  qilish  va  bunga  ishonish  belgilari)  paydo  bo'ladi,  so'ng 
talvasa  tutadi,  ko'z  tinadi,  kishi  dambadam  o'zidan  kctib  turadi,  nihoyat,  kishi 
butunlay  hushdan  ketadi.  Ayni  vaqtda  qon  aylanishi  va  nafas  olishni  boshqaruvchi 
asab  markazlari  holatining buzilishi natijasida nafas  olish  va qon  aylanishi  buziladi: 
kishi yuza (kalta) nafas oladi, tomirlarda qon yaxshi yurishmaydi, shuning natijasida 
qo'1-oyoq ko'karadi (sianoz) puls zaiflashadi va qon bosimi pasayadi. Nafas olish va 
qon aylanishining buzilishi o'z navbatida asab markazlarining holatini yanada ko'proq 
yomonlashtiradi, bu esa gipoksiyaning og'ir xillarida tez o'limga olib keladi. 
Gipoksiyaning  aytilgan  turlaridan  gipoksemik  gipoksiya  faqat  past  atmosfera 
bosimida  uchraydi,  sog'lom  odamlarda  kuzatiladi  va  fizibloglar  tekshiradigan 
hodisalarga  kiradi.  Gipoksiyaning  qolgan  turlari  esa  patofiziologlar  va  klinisistlar 
o'rganadigan patologik hodisalarga kiradi.