Ecologiya MurodovSh lot doc

O’simliklar tsenopopulyatsiyasining bir uchastkadagi 
yig’indisi (biotopda) fitotsenozni, bir turli bir-biriga bog’liq 
tsenopopulyatsiyalar yig’indisi populyatsiyani tashkil etadi. 
Ko’chib yuruvchi hayvonlarga nisbatan murakkabroq: 
hattoki bir-biriga aloqador bo’lmagan biogeotsenozlar yoki yirik 
landshaftli-geografik birlashmalar elementlari bo’lishi mumkin. 
Biroq o’simliklarga nisbatan bu oson emas. Xuddi shuning uchun 
V.N.Beklemishev (1960) «superpopulyatsiya» atamasini taklif 
etdi, bu atama - uzluksiz keng hududda joylashgan har-xil 
populyatsiya bo’lib, keng hududdagi qismlari bir-biri bilan o’zaro 
aloqada bo’la olmaydi. Yevro-Osiyoning shimoliy qismidagi 
hududlarida archa, qarag’ay, qayin, va boshqa turdagi o’simliklar 
ulkan superpopulyatsiyalar hisoblanadi. Bir-biridan uzoq bu 
turlarning jamoasi bir biri bilan erkin chatishish imkoniyatidan 
yiroq bo’ladi (panmikatsiya). 
1.9 Biomalar. Biogeotsenozlar birmuncha yirikroq 
ekotizimlar jamoasiga birlashishi mumkin. Bu jamoa biom yoki 
formatsiya deb ataladi.
Biom - bu mikrotizim bo’lib, iqlim sharoitlari, energiya 
oqimlari, moddalar almashinuvi, o’simliklar turi va hayvonlar 
migratsiyasi bilan uzviy bog’langan biogeotsenozlar yoki 
birmuncha 
past 
darajadagi 
ekotizimlar 
to’g’risidagi 
tushunchani bildiradi. 
Biomalar - yer, dengiz chuchuk suvli muhitlarga bo’linadi. 
Masalan tayga, dasht, tropik o’rmon, marjonli qoyalar majmuasi 
va boshqalar yer biomlari hisoblanadilar. Biomlarning global 
yig’indisi - Yer kurrasi biosferasini tashkil etadi. 
1.10 Ekologik makon. Ekotizimlarda o’simliklar, 
hayvonlar va boshqa organizmlarning turi, ahamiyati va holati 
ekologik makon deb ataladi. Bu atamani fanga birinchi bo’lib, 
1917 yili amerikalik olim I. Grinell taklif etgan. 
Yu. Odum (1986) ekologik makonning uchta asosiy 
10 
31 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
(2003, 25 bet) 
«Ekologiya» yunoncha so’zdan olingan bo’lib «Oykos» 
«uy-joy, makon» degan ma‘noni anglatadi va qadimiy 
adabiyotlarda bu so’zning sinonimi «oykologiya»dir.
Mazmun jihatdan ekologiya «o’z uyingda»gi organizmlar 
haqidagi fandir. Keng ma‘noda ekologiya mazmunini quyidagicha 
ta‘riflash mumkin: 
«Ekologiya bir-biri bilan o’zaro bog’liq organizmlar va ularning 
ekologik muhit munosabati yoki organizmlar guruhining atrof 
muhitga yoki tirik organizmlarning bir-biri va yashash muhiti 
bilan o’zaro munosabatlari haqidagi fandir».