Ecologiya MurodovSh lot doc

qaytmaydigan o’zgarishlarga olib keladi.
Ekotizim notekis rivojlanadi (hatto ular bir darajada bo’lsa 
ham), shuning uchun ular o’rtasida raqobatli munosabatlar 
vujudga keladi (bir-biri bilan fazoviy munosabatda bo’lgan 
holatda). Shunday qilib, tabiiy tanlanish alohida organizmlar turi 
o’rtasida emas, balki jamoa va ekotizimlar o’rtasida bo’lmoqda. 
Bunday shart-sharoitlarda mavjud turlar evolyutsiyasi hamda 
yangilarining paydo bo’lishi keskin tezlashadi. Shunga mos 
84 
117 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
bir element hech bo’lmaganda bitta element bilan) muhim va ular 
bir butunlikni tashkil etadi. Murakkab tizimlarda esa ular o’zaro 
bog’langan sathlarga bo’lingan. 
Ekotizim tashkil topishining muhim farqli xususiyati, unda 
tirik organizmlarning bevosita (yoki bilvosita) ishtirok etishidir. 
Tirik organizm singari har qanday ekotizim boshlanishiga 
(tug’ilish), yashash davriga (faoliyat) va tugashi (ekotizim 
parchalanishi, ekotsid)ga ega. 
Yuqorida qayd etilganidek, ekotizimlar ierarxik tashkil 
topish xususiyatiga ega, ya‘ni uning ayrim elementlari 
qaralayotgan tizimning quyi va yuqori tartibini bildiradi.
Bu yerda shuni qayd etish lozimki, hozirgi vaqtda ko’pgina 
fanlar va olimlar tomonidan absolyut deb olingan dunyo modeli 
rad etilmoqda. Ushbu modelning o’rniga tizim sathlarining 
ierarxik tuzilishi qo’llanilmoqda.
Yu.A.Kosigin (1971) moddalar tashkil topishining asosiy 
sathlari tushunchasini kiritdi. Uning fikricha, bunday sathlar 
ikkita: atom-molekulyar va planetar. Shulardan birinchisi –kristalli 
va qisman tog’ jinslarini, ikkinchisi – planetamizning mavjudligini 
bildiradi. 
Ekologiyada moddalar tashkil topishining asosiy 
sathlari biogeotsenoz va biosfera bo’lishi mumkin. 
Tarkibiy ierarxiyada uni joyi quyidagi sxemada keltirilgan 
(6.1- sxema).